هدف استاندارد حسابداری شماره 12، تعیین الزامات افشا در صورتهای مالی واحد تجاری برای جلب نظر استفاده‌کنندگان به این امر است که وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری ممکن است تحت تأثیر وجود اشخاص وابسته، و معاملات و مانده حسابهای فیمابین قرار گرفته باشد.
هدف استاندارد حسابداری شماره 12
هدف این استاندارد، تعیین الزامات افشا در صورتهای مالی واحد تجاری برای جلب نظر استفاده‌کنندگان به این امر است که وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف‌پذیری مالی واحد تجاری ممکن است تحت تأثیر وجود اشخاص وابسته، و معاملات و مانده حسابهای فیمابین قرار گرفته باشد.
دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 12
این استاندارد باید در موارد زیر بکار گرفته شود:
الف. تشخیص روابط و معاملات با اشخاص وابسته،
ب. تشخیص مانده حسابهای فیمابین واحد تجاری و اشخاص وابسته آن،
ج. تشخیص شرایطی که افشای موارد مندرج در بندهای ”الف“ و ” ب“ الزامی می‌شود، و
د. تعیین افشای لازم درباره موارد مندرج در بندهای ” الف“ و ” ب“.
واحدهای تجاری تحت کنترل دولت، درخصوص معاملات با سایر واحدهای تجاری که مستقیماً و نه از طریق واحد تجاری گزارشگر تحت کنترل دولت می‌باشند، در دامنه کاربرد این استاندارد قرار نمی‌گیرد، مگر اینکه اوراق سهام یا اوراق مشارکت واحد تجاری گزارشگر به عموم عرضه شده یا در جریان عرضه عمومی باشد.
در صورتهای مالی یک واحد تجاری، معاملات با اشخاص وابسته و مانده حسابهای فیمابین با سایر واحدهای تجاری گروه افشا می‌شود. در صورتهای مالی تلفیقی، معاملات با اشخاص وابسته درون گروهی و مانده حسابهای درون گروهی حذف می‌گردد.
شخص وابسته
یک شخص در صورتی وابسته به واحد تجاری است که :
الف. به‌طور مستقیم، یا غیرمستقیم از طریق یک یا چند واسطه :
1 . واحد تجاری را کنترل کند، یا توسط واحد تجاری کنترل شود، یا با آن تحت کنترل واحد قرار داشته باشد (شامل واحدهای تجاری اصلی، واحدهای تجاری فرعی و واحدهای تجاری فرعی هم‌گروه) ،
2. در واحد تجاری نفوذ قابلملاحظه داشته باشد، یا
3. برواحد تجاری کنترل مشترک داشته باشد.
ب. واحد تجاری وابسته آن واحد باشد (طبق تعریف استاندارد حسابداری شماره 20 با عنوان ” حسابداری سرمایه‌گذاری در واحدهای تجاری وابسته“ ) ،
ج. مشارکت خاص آن واحد باشد (طبق تعریف استاندارد حسابداری شماره 23 با عنوان ” حسابداری مشارکتهای خاص“) ،
د. از مدیران اصلی واحد تجاری یا واحد تجاری اصلی آن باشد،
ﻫ. خویشاوند نزدیک اشخاص اشاره شده در بندهای ” الف“ یا ” د“ باشد،
و. توسط اشخاص اشاره شده در بندهای ” د“ یا ” ﻫ “ کنترل می‌شود، تحت کنترل مشترک یا نفوذ قابل ملاحظه آنان است و یا اینکه سهم قابل ملاحظه‌ای از حق رأی آن به طور مستقیم یا غیرمستقیم در اختیار ایشان باشد، و
ز. طرح بازنشستگی خاص کارکنان واحد تجاری یا طرح بازنشستگی خاص کارکنان اشخاص وابسته به آن و همچنین واحدهای تجاری تحت کنترل این گونه طرحها باشد.
معامله با شخص وابسته
انتقال منابع، خدمات یا تعهدات بین اشخاص وابسته صرف‌نظر از مطالبه یا عدم مطالبه بهای آن است.
خویشاوندان نزدیک
خویشاوند نسبی و سببی فرد که انتظار می‌رود در معامله با واحد تجاری، وی را تحت نفوذ قرار دهد یا تحت نفوذ وی واقع شود که معمولاً شامل خویشاوندان نسبی و سببی طبقه‌اول تا سوم است.
کنترل:
توانایی راهبری سیاستهای مالی و عملیاتی یک واحد تجاری بهمنظور کسب منافع اقتصادی از فعالیتهای آن.
مدیران اصلی
اشخاصی که به‌طور موظف یا غیر موظف اختیار و مسئولیت برنامه‌ریزی، هدایت و کنترل فعالیتهای واحد تجاری را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم برعهده دارند، از جمله شامل اعضای هیئت مدیره، مدیرعامل و مدیران ارشد اجرایی.
کنترل مشترک
مشارکت در کنترل یک فعالیت اقتصادی به موجب یک توافق قراردادی.
نفوذ قابل ملاحظه
توانایی مشارکت در تصمیم‌گیریهای‌مربوط به سیاستهای مالی و عملیاتی واحد تجاری، ولی نه در حد کنترل سیاستهای مزبور.
هدف از افشای اطلاعات اشخاص وابسته
بنابه دلایل زیر آگاهی از معاملات، مانده حسابهای فی مابین و رابطه با اشخاص وابسته ممکن است بر ارزیابی استفاده کنندگان صورتهای مالی از عملیات واحد تجاری شامل ارزیابی ریسک و فرصتهای پیش روی واحد تجاری تاثیر بگذارد:
الف. احتمال تاثیر گذاشتن واحد تجاری بر سیاستهای مالی وعملیاتی واحد سرمایه پذیر درصورت وجود کنترل، کنترل مشترک یا نفوذ قابل ملاحظه
ب . احتمال تاثیر گذاشتن رابطه با شخص وابسته بر وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری (حتی در صورت عدم انجام معامله با شخص وابسته)
- در ارزیابی هرگونه رابطه احتمالی با اشخاص وابسته، به محتـوای رابطه و نه صرفاً شکل قانونی آن توجه می‌شود.
- طبق مفاد این استاندارد، اشخاص زیر لزوماً اشخاص وابسته نیستند:
- الف. دو واحد تجاری صرفاً بواسطه داشتن عضو هیئتمدیره یا مدیر اصلی مشترک، علیرغم وجود بندهای ” د “ و ” و“ در تعریف شخص وابسته،
- ب . دو شریک خاص صرفاً بواسطه داشتن کنترل مشترک بر یک مشارکت خاص،
- ج . تأمین کنندگان منابع مالی، اتحادیه‌های تجاری، شوراهای کارگری، مؤسسات خدمات عمومی و ادارات دولتی، صرفاً به واسطه معاملات عادی با واحد تجاری (حتی اگر بتوانند آزادی عمل واحد تجاری را محدود یا در فرآیند تصمیم‌گیری آن مشارکت کنند)، و
- د . مشتریان، فروشندگان، صاحبان حقامتیاز، توزیع‌کنندگان یا نمایندگیهایی که واحد تجاری حجم قابل ملاحظه‌ای از معاملات تجاری خود را با آنها انجام می‌دهد، هرگاه رابطه صرفاً به واسطه وابستگی اقتصادی حاصل شده باشد.
افشا
ماده 129 اصلاحیه قانون تجارت در مورد شرکتهای سهامی مقرر می دارد که هیات مدیره شرکت، گزارشی در خصوص معاملات با برخی اشخاص وابسته به اولین مجمع عمومی عادی صاحبان سهام ارائه کند. اگرچه افشای اطلاعات در مورد معاملات با اشخاص وابسته طبق این استاندارد دربرگیرنده اقلام با اهمیت معاملات مشمول ماده 129 است، لیکن گزارش کامل معاملات یاد شده، طبق قانون ضرورت دارد.
در قضاوت نسبت به اهمیت معاملات با اشخاص وابسته، نه‌تنها اهمیت آنها برای واحد تجاری گزارشگر، بلکه اهمیت آنها در رابطه با شخص وابسته طرف معامله نیز باید در موارد زیر مدنظر قرار گیرد :
الف. شخص وابسته طرف معامله از مدیران اصلی واحد تجاری باشد، یا
ب. شخص وابسته طرف معامله از خویشاوندان نزدیک شخص مورد اشاره در بند ” الف“ باشد، یا
ج. شخص وابسته طرف معامله، واحد تجاری تحت کنترل اشخاص مورد اشاره در بندهای ” الف“ یا ” ب“ باشد.
- روابط بین واحدهای تجاری اصلی و فرعی باید صرف نظر از انجام یا عدم انجام معامله بین آنهـا افشا شـود. واحد تجاری باید نام واحد تجاری اصلی و درصورت متفاوت بودن، کنترل‌کننده نهایی را افشا کند. چنانچه هیچ‌یک از واحدهای تجاری اصلی و کنترل کننده نهایی، صورتهای مالی برای استفاده عمومی تهیه نکنند، نام واحد تجاری اصلی بعدی که این کار را انجام می‌دهد باید افشا شود.
- منظور از واحد تجاری اصلی بعدی، نخستین واحد تجاری در گروه، بعداز واحد تجاری اصلی است که صورتهای مالی تلفیقی برای استفاده عمومی تهیه می‌کند.
- در صورت انجام معاملات بین اشخاص وابسته، بهمنظور درک اثر بالقوه رابطه با شخص وابسته بر صورتهای مالی، واحد تجاری باید ماهیت این رابطه را همراه با اطلاعاتی درباره معاملات و مانده حسابهای فیمابین افشا کند. حداقل افشا باید شامل موارد زیر باشد:
الف. مبلغ معاملات،
ب. مانده حسابهای فیمابین، نحوه تسویه و نرخ سود تضمین شده،
ج. جزئیات هرگونه تضمین ارائه شده یا دریافت شده،
د. ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول مربوط به مانده حسابهای فیمابین، و
ﻫ. هزینه مطالبات سوخت شده و مشکوک‌الوصول طی دوره ناشی از معاملات با اشخاص وابسته.
الزامات افشای بالا باید برای هریک از طبقات زیر انجام شود:
الف. واحد تجاری اصلی،
ب. واحدهای تجاری دارای کنترل مشترک یا نفوذ قابل ملاحظه بر واحد تجاری،
ج. واحدهای تجاری فرعی،
د. واحدهای تجاری وابسته،
ﻫ. مشارکتهای خاصی که واحد تجاری در آن شریک خاص است،
و. مدیران اصلی واحد تجاری یا واحد تجاری اصلی آن، و
ز. سایر اشخاص وابسته.
نمونه‌هایی از معاملات با اشخاص وابسته که باید افشا شود:
الف. خرید یا فروش کالا،
ب. خرید یا فروش داراییهای غیرجاری،
ج. ارائه یا دریافت خدمات،
د. اجاره‌ها،
ﻫ. انتقال پروژه‌های تحقیق و توسعه،
و. انتقالات ناشی از قرارداد حق امتیاز،
ز. تأمین منابع مالی اعم از کوتاه مدت و بلند مدت،
ح. تأمین تضمین‌ها و وثایق، و
ط. تسویه بدهیها از طرف واحد تجاری یا توسط واحد تجاری از طرف شخص دیگر.
معاملات با اشخاص وابسته اساساً در دوره‌ای افشا می‌شود که صورتهای مالی واحد تجاری تحت تأثیر آنها قرار گرفته است. اما افشای قراردادهایی که عمدتاً صورتهای مالی دوره‌های آتی را تحت تأثیر قرار خواهد داد، در دوره انعقاد ضرورت می‌یابد.
افشای اینکه شرایط معاملات با اشخاص وابسته با شرایط حاکم بر سایر معاملات انجام شده در روال عادی داد و ستدهای واحد تجاری (معاملات حقیقی) یکسان است باید تنها زمانی صورت گیرد که این امر قابل اثبات باشد. در صورت وجود تفاوت با اهمیت بین شرایط معاملات با اشخاص وابسته و شرایط حاکم بر معاملات حقیقی، موارد افتراق باید افشا شود.
اقلام با ماهیت مشابه باید به صورت مجموع افشا شود، مگر اینکه درک اثرات معاملات با اشخاص وابسته بر صورتهای مالی واحد تجاری مستلزم افشای آنها به‌صورت جداگانه باشد.
تاریخ اجرا استاندارد حسابداری شماره 12
الزامات این استاندارد در مورد کلیه صورتهای مالی که دوره مالی آنها از تاریخ 1386/01/01 و بعد از آن شروع می‌شود، لازم‌الاجراست.
مطابقت با استانداردهای بین‌المللی حسابداری
با اجرای الزامات این استاندارد، مفاد استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره 24 با عنوان افشای اطلاعات اشخاص وابسته ویرایش 31 مارس 2004، به استثنای موارد زیر نیز رعایت می‌شود :
الف .افشای حقوق و مزایای مدیران، و
ب .واحدهای تجاری تحت کنترل دولت، به استثنای واحدهایی که اوراق سهام یا اوراق مشارکت آنها به عموم عرضه شده یا در جریان عرضه عمومی است، درخصوص معاملات با سایر واحدهای تجاری که مستقیماً و نه از طریق واحد تجاری گزارشگر تحت کنترل دولت می‌باشد.
