بهبود قابلیت مقایسه عملکرد واحدهای تجاری مختلف در یک دوره گزارشگری و عملکرد یک واحد تجاری در دوره های مختلف گزارشگری و همچنین تاکید بر ایجاد ثبات رویه و هماهنگی در تعیین مخرج کسر محاسبه سود هر سهم، از اهداف این استاندارد می‌باشد.
هدف استاندارد استاندارد حسابداری شماره 30
- بهبود قابلیت مقایسه عملکرد واحدهای تجاری مختلف در یک دوره گزارشگری و عملکرد یک واحد تجاری در دوره‌های مختلف گزارشگری، و
- تاکید بر ایجاد ثبات رویه و هماهنگی در تعیین مخرج کسر محاسبه سود هر سهم.
دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 30
- واحدهای تجاری که سهام عادی یا سهام عادی بالقوه آنها عرضه شده یا در جریان عرضه عمومی است.
- واحد تجاری اصلی که صورتهای مالی تلفیقی و جداگانه را با هم ارائه می‌کند، الزامات افشای این استاندارد تنها باید بر مبنای اطلاعات تلفیقی اعمال شود.
- سایر واحدهای تجاری در صورت افشای سود هر سهم، باید الزامات این استاندارد را رعایت کنند.
تعاریف
ابزار مالکانه: هر قراردادی که معرف وجود حقوق باقیمانده نسبت به داراییهای واحد تجاری پس از کسر کلیه بدهیهای آن است.
تقلیل: کاهش در سود هر سهم یا افزایش در زیان هر سهم با فرض تبدیل سهام عادی بالقوه به سهام عادی می باشد.
سهام عادی: ابزار مالکانه ای است که حقوق مترتب بر آن، موخر بر سایر ابزارهای مالکانه است.
سهام عادی بالقوه: قراردادی که دارنده آن از حق تملک سهام عادی برخوردار است.
صاحبان سهام عادی: دارندگان سهام عادی واحد تجاری یا واحد تجاری اصلی در گروه.
ضد تقلیل: افزایش در سود هر سهم یا کاهش در زیان هر سهم با فرض تبدیل سهام عادی بالقوه به سهام عادی می باشد.
سود پایه هر سهم
- هدف از محاسبه سود پایه هر سهم، تعیین میزان سود متعلق به هر سهم عادی موجود در طی دوره است.
- سود پایه هر سهم از حاصل تقسیم سود خالص یا زیان قابل انتساب به صاحبان سهام عادی بر میانگین موزون تعداد سهام عادی طی دوره به دست می آید.
- سود خالص در صورتی با سود قابل انتساب به صاحبان سهام عادی متفاوت است که شرکت علاوه بر سهام عادی، سهام ممتاز با سود ثابت نیز داشته باشد.
- در ایران به دلیل اینکه سهام ممتاز با سود ثابت وجود ندارد، سود قابل انتساب به صاحبان سهام عادی برابر با سود خالص است.
- محاسبه میانگین موزون سهام عادی در مواردی لازم است که سرمایه شرکت در نتیجه ورود یا خروج منابع در طی دوره، تغییر کرده باشد.
- علت محاسبه میانگین موزون سهام عادی، نقش منابع جدید در سودآوری واحد تجاری است.
- مدت زمان افزایش سرمایه در ایران از زمان پذیره نویسی تا ثبت سرمایه نسبتا طولانی است.
- بر اساس ماده 184 قانون تجارت، استفاده از وجوه افزایش سرمایه تنها پس از به ثبت رسیدن افزایش سرمایه شرکت مجاز است.
- بنابراین، زمان ثبت افزایش سرمایه، ملاک محاسبه میانگین موزون سهام عادی است.
- در مواردی که مابه ازای سهام عادی به طور کامل وصول نشده است، این سهام متناسب با مابه ازای دریافت شده، در محاسبه میانگین موزون تعداد سهام منظور می شود.
- در صورتی که بخشی از سهام واحد تجاری اصلی در تملک واحد تجاری فرعی آن باشد، این بخش از سهام از دیدگاه شخصیت تلفیقی به عنوان سهام خزانه تلقی می شود و برای محاسبه سود هر سهم در صورتهای مالی تلفیقی، سهام مزبور از تاریخ تملک، از محاسبه میانگین موزون تعداد سهام عادی مستثنی می شود.
- در مواردی که تعداد سهام عادی بدون تغییر در منابع یا تعهدات افزایش یا کاهش می یابد، میانگین موزون تعداد سهام عادی برای کلیه دوره هایی که اطلاعات آن ارائه می شود، باید تعدیل گردد.
- سود سهمی، تجزیه سهام، کاهش اجباری سرمایه در اجرای ماده 141 اصلاحیه قانون تجارت، و عنصر جایزه در حق تقدم، نمونه هایی از افزایش یا کاهش تعداد سهام عادی بدون تغییر در منابع یا تعهدات است.
عنصر جایزه در حق تقدم
در انتشار حق تقدم خرید سهام، قیمت اعمال اغلب از ارزش منصفانه سهام پایین‌تر است و بنابراین، انتشار حق تقدم خرید سهام با عنصر جایزه (تغییر در تعداد سهام بدون تغییر در منابع و تعهدات، به میزان تفاوت مبلغ اعمال حق تقدم با ارزش بازار سهام در زمان تصویب افزایش سرمایه) همراه است.
در صورت انتشار حق تقدم خرید سهام برای سهامداران فعلی، مخرج کسر محاسبه سود هر سهم باید برای تمام دوره‌های مقایسه‌ای قبل از انتشار حق تقدم، تعدیل شود.
- برای تعدیل اطلاعات دوره‌های قبل از انتشار حق تقدم، تعداد سهام عادی در هر یک از دوره‌های مزبور در عامل زیر ضرب می‌شود:
ارزش بازار هر سهم بلافاصله قبل از تصویب انتشار حق تقدم
ارزش بازار نظری هر سهم بلافاصله پس از تصویب انتشار حق تقدم
- این ضریب بیانگر میزان عنصر جایزه موجود در حق تقدم خرید سهام است و عامل تعدیل کننده بابت افزایش تعداد سهام، بدون افزایش در منابع می باشد.
- ارزش بازار نظری هر سهم بلافاصله پس از تصویب انتشار حق تقدم به صورت زیر محاسبه می شود:
مجموع عواید حاصل از اعمال حق تقدم + مجموع ارزش بازار سهام موجود بلافاصله قبل از تصویب انتشار حق تقدم
تعداد سهام موجود بعد از اعمال حق تقدم
سود تقلیل یافته هر سهم
- هدف از محاسبه سود تقلیل یافته هر سهم، تعیین سود هر سهم در حالتی است که تمام اوراق بهادار بالقوه تقلیل دهنده به سهام عادی تبدیل شوند.
- اثر کاهنده اوراق بهادار بالقوه تقلیل دهنده بر سود هر سهم ممکن است قابل ملاحظه و غیرمنتظره باشد، مگر اینکه در صورتهای مالی به اثر بالقوه تقلیل دهندگی آنها توجه شود.
- سود تقلیل یافته هر سهم بر اساس سود خالص یا زیان قابل انتساب به صاحبان سهام عادی محاسبه می شود.
اقدامات لازم برای محاسبه سود تقلیل یافته هر سهم:
- تعدیل سود خالص یا زیان قابل انتساب به صاحبان سهام عادی به میزان هزینه‌های مالی مربوط به سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده طی دوره و همچنین هر گونه درآمد یا هزینه ناشی از تبدیل سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده، با درنظر داشتن آثار مالیاتی مربوط، و
- تعدیل میانگین موزون تعداد سهام عادی با فرض تبدیل کلیه سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده به سهام عادی.
- تعدیل سود خالص یا زیان قابل انتساب به صاحبان سهام عادی به میزان هزینه‌های مالی مربوط به سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده طی دوره و همچنین هر گونه درآمد یا هزینه ناشی از تبدیل سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده، با درنظر داشتن آثار مالیاتی مربوط، و
- تعدیل میانگین موزون تعداد سهام عادی با فرض تبدیل کلیه سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده به سهام عادی.
- برای محاسبه سود تقلیل یافته هر سهم باید فرض شود سهام عادی بالقوه تقلیل دهنده در ابتدای دوره به سهام عادی تبدیل شده است، مگر اینکه تاریخ صدور آن، در طی دوره باشد که در این صورت، تاریخ صدور ملاک عمل است.
- سهام عادی بالقوه‌ای که در دوره گزارشگری به سهام عادی تبدیل شده است، در محاسبه سود تقلیل یافته هر سهم از ابتدای دوره تا تاریخ تبدیل و از تاریخ تبدیل نیز سهام عادی مربوط، در محاسبه سود پایه و سود تقلیل یافته هر سهم لحاظ می‌شود.
- سهام عادی بالقوه تنها در صورتی به عنوان تقلیل دهنده محسوب می‌شود که تبدیل آن به سهام عادی، سود هر سهم ناشی از عملیات در حال تداوم را کاهش یا زیان هر سهم ناشی از عملیات در حال تداوم را افزایش دهد.
- سود خالص یا زیان ناشی از عملیات در حال تداوم قابل انتساب به صاحبان سهام عادی، به عنوان رقم کنترلی، جهت تشخیص اثر تقلیل دهندگی یا ضد تقلیل دهندگی سهام عادی بالقوه استفاده می‌شود.
- برای حداکثرسازی تقلیل سود پایه هر سهم، هر مجموعه سهام عادی بالقوه، به طور مجزا و به ترتیب از بیشترین تا کمترین میزان تقلیل دهندگی بررسی می‌شود.
- چنانچه صورتهای مالی دوره‌های گذشته به دلیل اصلاح اشتباه یا تغییر در رویه‌های حسابداری، تجدید ارائه شود، سود پایه و تقلیل یافته هر سهم برای دوره‌های مزبور ارائه مجدد می‌شود.
نحوه ارائه سود هر سهم
واحد تجاری سود پایه و سود تقلیل یافته هر سهم را برای سود خالص یا زیان ناشی از عملیات در حال تداوم (به تفکیک عملیاتی و غیر عملیاتی)، سود خالص یا زیان ناشی از عملیات متوقف شده، و سود خالص یا زیان قابل انتساب به صاحبان سهام عادی در متن صورت سود و زیان ارائه می کند.
واحد تجاری سود پایه و سود تقلیل یافته هر سهم را ارائه می‌کند حتی اگر مبلغ آنها منفی( زیان هر سهم) باشد.
افشا
- مبالغ استفاده شده در صورت کسر محاسبه سود پایه و تقلیل یافته هر سهم و تطبیق آنها با هم،
- میانگین موزون تعداد سهام عادی استفاده شده در مخرج کسر محاسبه سود پایه و تقلیل یافته هر سهم و تطبیق آنها با هم،
- توصیف تغییرات عمده در تعداد سهام عادی یا سهام عادی بالقوه، بعد از تاریخ ترازنامه، علاوه بر آنچه که تغییری در منابع یا تعهدات ایجاد نمی‌کند.
تاریخ اجرا استاندارد حسابداری شماره 30
این استاندارد برای کلیه صورتهای مالی که دوره مالی آنها از تاریخ 1389/01/01 و بعد از آن شروع می‌شود، لازم الاجراست.
مطابقت با استانداردهای بین المللی حسابداری
با اجرای الزامات این استاندارد، مفاد استاندارد بین المللی حسابداری شماره 33 با عنوان“ سود هر سهم“ (ویرایش مارس سال 2004) نیز رعایت می شود.
