نقطه سر به سر (Break-Even Point) به معنای نقطه ای است که در آن مجموع هزینه ها با مجموع درآمدها برابر می‌شود. با محاسبه نقطه سر به سر می‌توانید اهداف فروش خود را با توجه به ظرفیت بازار تعیین کنید.

تعریف نقطه سربه سر

نقطه سربه سرجایی (نقطه‌ای) است که درآن فروش شرکت برابر کل هزینه‌های شرکت می‌باشد. یعنی درآن نقطه سود خالص شرکت صفر می‌باشد.

تجزیه وتحلیل نقطه سربه سر

یکی از راههای برنامه‌ریزی سود تجزیه وتحلیل، نقطه سربه سراست. نقطه سربه سربه مدیریت میگوید که درکجا قراردارد وچه باید بکند؟ نقطه سربه سربه مدیر می‌گوید که آیا درآمد حاصله ازفروش کفاف هزینه‌ها را میکند یاخیر؟ آیا موسسه سود دارد یا خیر؟ درنقطه سربه سرمشخص میشود چگونه با تغییر برخی از مولفه‌ها نظیرهزینه، حجم فروش و قیمت فروش، سود عملیاتی موسسه تغییر میکند.

مدل نقطه سربه سر

مدل نقطه سربه سر یک مدل ترسیمی (نمودار تجزیه وتحلیل) و ریاضی (فرمول تعیین مقدار تولید) است که بسیار ساده میباشد.

نقطه سربه سرمدلی است که رابطه میان میزان، حجم تولید، هزینه و درآمد ناشی از آن را درسازمان نشان میدهد. رابطه مذکور به هر 2 طریق قابل بیان است.

درمدل نقطه سربه سر باسه متغیر کلی تولید درآمد وهزینه روبه روهستیم که هزینه به دو نوع متغییر و ثابت تقسیم میشوند.

هزینه ثابت چیست؟

هزینه ثابت، شامل هزینه‌هایی است که بدون توجه به تولید همواره وجود دارند و ثابت هستند مانند اجاره و..

هزینه متغیر چیست؟

هزینه متغییر، شامل هزینه‌هایی است که مستقیما تحت تاثیر میزان تولید است. همچنین به مجموع هزینه ثابت ومتغیر هزینه کل میگویند.

درمدل نقطه سربه سراین امکان راداریم تادریابیم درچه نقطه ای از تولید درآمدها باهزینه ها برابرندو درچه میزانی موسسه سود میدهد ودرچه میزانی ضررمی کند.

به کمک نمودار تجزیه وتحلییل نقطه سربه سر مدیر میتواند نسبت به تولید کالاهایی مختلف و یا میزان تولید یک کالای خاص تصمیم بگیرد.

محل تقاطع درآمد کل وهزینه کل را نقطه سربه سرگویند که درآنجا درآمد هزینه‌ها را می‌پوشاند و پس ازآن تولید منجر به سود میشود.

رابطه ریاضی نقطه سربه سربا درآمد وهزینه

اگر V هزینه متغییریک واحد کالا F هزینه ثابت و Q مقدارتولید باشد آنگاه هزینه کل TC  برابراست با:

TC=F+(V . Q)

V=(TC - F) / Q

همانگونه که قبلا گفته شد درنقطه سربه سر درآمد وهزینه کل سازمان باهم برابرهستند.

TR=TC

چنان چه قیمت واحد کالا ثابت باشد میزان درآمد کل نسبت مستقیم بامقدار تولید داشت ومیتوان گفت:

TR= r . Q

که درآن قیمت واحد کالا مساوی است با  r ومقدار تولید کالابرابر است با Q

TR=TC

r.Q=F+(V.Q)

پس میزان تولید درنقطه ی سربه سربرابر است با:

Qd= F / (r - v)

مثال:هزینه ثابت کالایی برابر 5000 ریال و قیمت فروش یک واحد آن 20 ریال وهزینه متغییرآن 10 می‌باشد میزان تولید در نقطه سربه سررا بدست آورید؟

Qd= 5000/ (20 – 10)= 500

کاربرد نقطه سربه سر برای انتخاب سیستمهای تولیدی

روشهای تولیدی که مستلزم به کارگیری ماشین‌آلات دستی می‌باشند، معمولا هزینه ثابت کمی دارند ولی هزینه متغییر هرواحد تولید شده به علت استفاده زیاد از نیرو کارگر بالا وسرعت تولید کم است.اما در روش‌های تولیدی که براساس تولید انبوه طراحی شده‌اند، معمولا از ماشین‌آلات پیچیده واتوماتیک استفاده میشود و نیروی کارگری به میزان کمتری دراین سیستمها مورد نیاز است. هزینه ماشین‌آلات، دراین سیستمها بالا و در نتیجه هزینه ثابت تولیدی نسبت به سیستمهای مشابه دستی بیشتراست. اما هزینه‌های متغیر هرواحد تولید شده به علت استفاده کمتر از نیروی کارگر و همچنین به سبب صرفه‌جویی احتمالی در مواد وغیره پایین‌تر از سیستمهای مشابه دستی می‌باشند. درعمل سیستمهای تولیدی مختلفی وجود دارند که هرکدام برای یک سطح ازتولید مفید ومطلوب می باشد.

انتخاب سیستم تولیدی مطلوب بستگی به حجم کالای مورد نظر برای تولید دارد.مدیرعملیاتی بااستفاده از تجزیه وتحلیل نقطه سربه سر، میتواند بهترین سیستم تولیدی را با توجه به شرایط موجود انتخاب کند.

معایب تجزیه تحلیل نقطه سر به سر

الف: خطی بودن

در شرایط رقابتی بازار و همچنین در سطوح مختلف تولید قیمت فروش و هزینه‌های متغیر و هزینه‌های ثابت متغیر هستند در صورتی که در این نوع تجزیه و تحلیل فرض بر این است که قیمت فروش و هزینه‌های متغیر واحد محصول در کل سطوح تولید  ثابت است. لذا به جای یک نقطه سر به سر، دو نقطه سر به سر به وجود می‌آید که حداکثر سود جایی است که بیشترین فاصله مابین منحنی درامدکل و منحنی هزینه کل بوجود آید یا شیب منحنی درامد کل برابر شیب منحنی هزینه کل شود.

MC=MR

ب:  نبود شرایط اطمینان

در عمل نمیتوان بطور دقیق مبالغ هزینه‌ها و درآمدها را پیش‌بینی کرد. درصورتی که در این تجزیه و تحلیل فرض بر تخمین دقیق هزینه‌ها و درآمدها است.

پ: طبقه‌بندی هزینه‌ها

در عمل هزینه‌ها علاوه بر ثابت و متغیر، شامل هزینه‌های نیمه متغیر یا نیمه ثابت هم هست اما در این تجزیه و تحلیل فرض بر داشتن هزینه‌های ثابت و هزینه‌های متغیر است .

ت: کوتاه مدت بودن تجزیه و تحلیل نقطه سربه سر

با توجه به اینکه در بلند مدت ظرفیت‌ها و حجم بازار و سهم شرکت از بازار و عوامل دیگر تغییر می‌کند این تجزیه و تحلیل فقط برای مدت کوتاهی میتواند قابل استفاده باشد.

ث: یک نوع محصول

در این نوع تجزیه تحلیل فرض است که شرکتها تنها یک نوع محصول تولید میکنند در صورتی که در واقع تنها شرکتهای کمی هستند که یک نوع محصول تولید می‌کنند. لذا باید نقطه سربه سر ترکیبی چند محصوله محاسبه گردد. به شرطی که ترکیب فروش انواع محصولات ثابت بماند (یعنی مثلا کالای A 30% و کالای B 70% از کل فروش شرکت باشد)‌ می‌توان از تجزیه تحلیل نقطه سربه سر با محاسبه حاشیه سود موزن یا نسبت حاشیه سود موزون استفاده کرد.