داراییهای ثابت بخش مهمی از منابع هر واحد اقتصادی به حساب می‌آیند؛ در نتیجه آگاهی کامل و نظارت همه جانبه بر اموال و دارایی ثابت شرکت برای مدیران واحدهای مذکور ضروری و حیاتی است.
دارایی در حسابداری چیست؟
کلیه منابع متعلق به یک واحد اقتصادی که انتظار میرود در آینده منفعتی برای آن واحد اقتصادی ایجاد کنند، دارایی آن واحد اقتصادی محسوب میشوند. منابع اقتصادی، اموال و حقوقی قابل اندازه‌گیری بر حسب واحد پولی است که بر اثر معاملات یا رویدادهای مشخص به مالکیت یک واحد تجاری درآمده‌اند.
داراییهایی ک واحد اقتصادی ممکن است به صورت عینی و مشهود باشند مثل زمین، ساختمان، موجودینقدی و موجودی کالا، یا به صورت حقوق مالی و امتیازات غیر قابل رؤیت مثل سرقفلی محل کسب و حق اختراع. داراییها از دیدگاه ارائه در ترازنامه به گروههای متمایزی تقسیم میشوند، دو گروهی که مورد بیشتری دارند عبارت‌اند از: داراییهای جاری و داراییهای غیر جاری.
داراییهای جاری
موجودی نقد و سایر اقلام داراییها هستند که انتظار میرود طی چرخه عملیاتی معمول واحد تجاری یا ظرف یک سال از تاریخ ترازنامه (هرکدام طولانی‌تر است) به وجه نقد تبدیل، مصرف یا فروخته شوند و یا به دارایی دیگری با این شرایط تبدیل شوند.
چرخه عملیاتی واحد تجاری، مدت زمان بین تحصیل داراییها به منظور پردازش و تبدیل آنها به نقد یا معادل نقد است. معمولا داراییهای جاری برحسب سرعت تبدیل شدن به وجه نقد و یا مصرف، در ترازنامه منعکس میگردند. اقلام دارایی جاری عموما شامل موارد ذیل است:
1. موجودی نقد
2. سرمایه‌گذاریهای کوتاه‌مدت
3. دریافتنی‌های تجاری و غیرتجاری
4. موجودی مواد و کالا
5. پیش‌پرداختها
6. داراییهای نگهداری‌شده برای فروش
داراییهای غیر جاری
داراییهایی که انتظار نقدشوندگی آنها عموما بیش از یک سال است و نمیتوان در گروه داراییهای جاری طبقه‌بندی نمود باید به عنوان داراییهای غیرجاری طبقه‌بندی شود. داراییهای غیرجاری در ایران به شرح زیر طبقه‌بندی میشوند:
- دریافتنی‌های بلندمدت
- سرمایه‌گذاریهای بلندمدت
- سرمایه‌گذاری در املاک
- داراییهای نامشهود
- داراییهای ثابت مشهود
- سایر داراییها
دریافتنی‌های بلندمدت
حسابها و اسناد دریافتنی تجاری و غیرتجاری بلندمدت شامل کلیه مطالبات از مشتریان، مدیران، اعضا وکارکنان، شرکتهای وابسته و عضو گروه و سایر دریافتنی‌هایی که انتظار نمیرود طی سال جاری یا آتی وصول شوند.
سرمایه‌گذاریهای بلندمدت
سرمایه‌گذاریهایی که به قصد استفاده مستمر و برای مدت طولانی نگهداری میشوند. (مانند خرید اوراق قرضه بلندمدت، سپردههاى سرمایه‌گذارى بلندمدت بانکى و سرمایه‌گذاری در سهام شرکتها) این داراییها در عملیات عادی شرکت در تولید کالاها و ارائه خدمات مستمر نقشی ندارند.
سرمایه‌گذاری در املاک
عبارت است از سرمایه‌گذاری در زمین یا ساختمانی که عملیات ساخت و توسعه آن به اتمام رسیده و نگهداری از آن صرفا به جهت ارزش بالاقوه‌های است که از نظر سرمایه‌گذاری دارد.
داراییهای نامشهود
داراییهای نامشهود به دو گروه زیر تقسیم میشوند:
1. دارایی نامشهود با عمر مفید معین (استهلاک‌پذیر)
مدت استفاده از این گروه داراییها مشخص است (نامحدود نیست) و به تدریج که مورد استفاده قرار میگیرند حقوق مالی آنها ارزش اولیه خود را از دست میدهد، بنابراین قسمتی از بهای تمام شده این اقلام در ادوار مالی عمر مفید این داراییها به حساب هزینه‌های آن دوره منظور میشود، استهلاک دارایی نامشهود و عملیات حسابداری آن تا حدودی مشابه دارایی ثابت مشهود است مانند حق اختراع و حق تألیف.
2. داراییهای نامشهود با عمر مفید نامعین (استهلاک‌ناپذیر)
مدت استفاده از این گروه داراییها مشخص نیست و به دلیل برآورد نشدن عمر مفید آنها، عملا تعیین استهلاک امکان‌پذیر نیست. مانند سرقفلی محل کسب و حق‌الامتیازها (خدمات عمومی، آب و برق و...)
عمر مفید دارایی
عبارت است از مدت زمانی که انتظار میرود یک قلم دارایی، مورد استفاده واقع شود و یا مقدار یا تعداد محصولی است که بتوان با استفاده از آن دارایی بدست آورد.
استهلاک
به کاهش ارزش یک دارایی ثابت بر اثر عواملی نظیر گذر زمان، فرسایش ناشی از کار در طی دوره استفاده و... استهلاک گفته میشود. (ماده 234 قانون تجارت)
دارایی ثابت مشهود
داراییهای ثابت مشهود به داراییهایی گفته میشود که به طور نسبی دارای عمر طولانی هستند و در جریان عملیات عادی مؤسسات مورد استفاده قرار میگیرند. داراییهای ثابت به منظور سرمایه‌گذاری یا فروش مجدد تحصیل نشده‌اند بلکه برای استفاده در تولید، عرضه کالا و خدمات، اجاره به دیگران و یا برای مقاصد اداری توسط شرکت نگهداری میشوند و انتظار میرود بیش از یک دوره مالی مورد استفاده قرارگیرند.
این داراییها دارای موجودیت فیزیکی و عینی هستند و به دلیل داشتن عمر استفاده نسبتا طولانی در طی سالهای متمادی در عملیات واحدهای تجاری به طور مؤثر مورد استفاده قرار میگیرند، از جمله این داراییها میتوان زمین، ساختمان، ماشین‌آلات، تأسیسات، وسایط نقلیه و اثاثه را نام برد.
داراییهای ثابت مشهود در بسیاری از شرکتها معرف اعتبار بوده و میزان تجهیزات و ماشین‌آلات مؤسسه در طبقه‌بندی و قدرت کارایی آنها نقش سازنده‌ای دارند.
ویژگی داراییهای ثابت مشهود
- دارای موجودیت فیزیکی و عینی (مشهود و قابل رؤیت) هستند.
- به منظور استفاده در تولید محصول یا عرضه کالا و خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری نگهداری میشوند.
- عمر مفید نسبتا طولانی دارند و انتظار میرود بیش از یک دوره مالی مورد استفاده قرار گیرند.
- معمولا بخش عمدهای از داراییهای واحد تجاری را تشکیل میدهند.
داراییهای ثابت مشهود به سه طبقه تقسیم میشوند:
1. داراییهای مشهود استهلاک‌ناپذیر: عمر نامحدود دارند و در نتیجه استفاده و یا گذشت زمان از بین نمیروند (مستهلک نمیشوند)، مانند زمین.
2. داراییهای مشهود استهلاک‌پذیر: این داراییها عمر محدودی دارند و در فرایند فعالیتهای شرکت با از دست دادن ارزش خود به هزینه‌های عملیاتی تبدیل میشوند) مستهلک میشوند (مانند ساختمان، اثاثه، ماشین‌آلات).
3. داراییهای نقصان‌پذیر (تهی‌شونده): ارزش این داراییها بر اثر بهره‌برداری و استفاده از آنها به تدریج کاهش مییابد و به داراییهای دیگری مثل مواد یا کالا تبدیل میشود، مانند معادن، مراتع، جنگلها و سایر منابع و ذخایر طبیعی که تا قبل از استخراج تحت عنوان "منابع و ذخایر طبیعی" طبقه‌بندی میشوند.
نکته: با توجه به اینکه بخش عمدهای از داراییهای ثابت (اموال منقول) ابتدا توسط انبار دریافت و رسید میشوند و در حساب انبار نیز ثبت میشوند، در پایان سال، مانده این اقلام که به استناد رسید انبارهای صادره درحساب معین جداگانه انبار در دفاتر ثبت شده است، تحت عنوان داراییهای ثابت (اقلام سرمایهای در انبار) طبقه‌بندی میشوند.
سایر داراییها
این حساب شامل داراییهایی است که در حساب دیگری نمیتوانند قرار گیرند مانند وجوه مسدود شده بانکی و اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات یا زمینی که در روال عادی عملیات شرکت مورد استفاده قرار نمیگیرند. (مانند زمینی که برای توسعه آتی شرکت تحصیل شده که تا زمان استفاده و به کارگیری در این طبقه منظور میشود)
