حســابداری نیز مانند ســایر دانش های بشــری حاوی اصطلاحات ویژه ای است. آشــنائی با این اصطلاحات، شرط اساسی یادگیری صحیح حســابداری اســت. درک عمیق و درست اصطلاحات حسابداری مســتلزم تحصیلات تخصصی در این رشته است اما آگاهی مختصر از این اصطلاحات خالی از فایده نیست.
معادلۀ اساسی حسابداری
فــرض کنید قصد شــروع فعالیتی را داریــد. برای این منظور2,000,000 ریــال وجه نقد متعلق به خودتــان را برای این کار اختصاص میدهید. چون فکر میکنید که مبلغ فوق برای انجام فعالیت مورد نظر کافی نیست، مبلغ 600,000 ریال نیز به صورت قرض دریافت میکنید. اگر فعالیتهای فوق را در قالب یک مؤسسه یا شرکت ارائه کرده باشید، اکنون کل وجه نقدی که در اختیار شرکت شماست برابر است با:
2.000.000+600.000=2.600.000
در حسابداری، 2,600,000 ریال فوق را اصطلاحاً دارایی، 600,000 ریال را بدهی و 2,000,000 ریال را سرمایه میگویند. چنانچه به معادله فوق دقت کنید خواهید دید که رابطۀ زیر برقرار است:
داراییها = بدهیها + سرمایه
در حســابداری، این معادله همواره برقرار اســت و به آن «معادلۀ اساسی حســابداری» میگویند. معادلۀ اساسی حسابداری، مبنا و شالودۀ سیستم حسابداری دو طرفه را تشکیل میدهد. بر اساس این معادله میتوان هر یک از معاملات و عملیات مالی و رویدادهای دارای اثر مالی را تجزیه و تحلیل و آثار آن را بر عناصر معادله تعیین کرد.همانطور که ملاحظه میشــود، داراییها، بدهیها و ســرمایه، عناصر اصلی معادلۀ اساســی حســابداری را تشکیل میدهند. این اصطلاحات در زیر توضیح داده میشوند.
داراییها
دارایی ها منابع اقتصادی مؤسسه هستند، که فعالیتهای اقتصادی با استفاده از آنها انجام میگیرد. اموال،مطالبات و ســایر منابع اقتصادی متعلق به یک مؤسســه، که در نتیجۀ معاملات، عملیات مالی یا سایر رویدادها ایجاد شده و قابل تقویم به پول و دارای منافع آتی اســت « دارایی» نامیده میشود. مؤسسات بر حسب نوع و حجم فعالیتشان، داراییهای مختلفی دارند.
از جمله انواع مختلف داراییها میتوان موارد زیر را برشمرد:
وجه نقد
وجه نقد عبارت است از موجودی نقد و سپردههای دیداری نزد بانکها و مؤسسات مالی، اعم از ریالی و ارزی. چنانچه وجه نقد در مؤسسه نگهداری شود، آن را در قالب حساب صندوق و چنانچه نزد بانکها نگهداری شود، آن را در قالب حساب بانک گزارش مینمایند.
حسابهای دریافتنی
حسابهای دریافتنی شامل مطالبات مؤسسه از دیگران میباشد که برای آن سفته، چک یا برات دریافت نشده است. ( در برخی از کتب از عبارت «بدهکاران» بهجای «حسابهای دریافتنی» استفاده می شود)
اسناد دریافتنی
اسناد دریافتنی شامل مطالبات مؤسسه از دیگران است که بابت آن سفته، چک یا برات از شخص بدهکار دریافت شــده اســت. چنانچه سررســید اسناد دریافتنی یک ســال یا کمتر باشد به عنوان اســناد دریافتنی کوتاه مدت و چنانچه سررسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد دریافتی بلند مدت طبقهبندی میشود.
موجودیهای مواد و کالا
موجودی های مواد و کالا به دارایی هائی اطلاق میشــود که به منظور فروش یا اســتفاده از آن در ســاخت محصول یا مصرف آن برای ارائۀ خدمات، نگهداری می شــود. موجودی هایــی که به منظور فروش نگهداری میشــوند، موجودی کالا و موجودی‌هایی را که به منظور اســتفاده در ســاخت محصول و یا ارائۀ خدمات نگهداری میشوند موجودی مواد میگویند. اقلام مصرفی نیز غالباً تحت عنوان« ملزومات» گزارش میشوند.
اموال، ماشین آلات و تجهیزات
دارایی هایی که برای انجام عملیات مؤسسه مورد استفاده قرار میگیرند و عمر بیشتر از یک ســال دارند و جنبۀ مصرفی نداشــته باشند تحت عنوان اموال، ماشین آلات و تجهیزات طبقهبندی میشوند. این دارایی ها را اغلب «دارایی ثابت» نیز میگویند. زمین، ساختمان، ماشین آلات تولید، وسایل نقلیه و اثاثه اداری نمونههایی از این دارایی ها هستند.
پیش پرداخت
هرگاه مؤسسه قبل از تحویل گرفتن دارایی و یا خدمات، وجهی را به دیگران پرداخت کند، پیش پرداخت نامیده میشود
بدهیها
تعهداتی که یک مؤسســه در مقابل اشــخاص و مؤسســات دیگر دارد و از معاملات و رویدادهای گذشته ناشی شده است و باید از طریق پرداخت پول، تحویل کالا، انجام دادن خدمت یا انتقال سایر اقلام دارایی تسویه شوند، «بدهی» نامیده می شــود. بدهی ها معمولاً از خرید نســیۀ دارایی ها، اخذ وام ها، برقراری مالیات و ایراد خسارت به دیگران ناشی می شود. درحقیقت بدهی، طلب دیگران از مؤسسه میباشد.
از جمله اجزای اصلی بدهی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
حسابهای پرداختنی
بدهیهای مؤسسه به دیگران را که بابت آن چک، سفته یا برات تحویل نشده است ،حسابهای پرداختنی میگویند. (در برخی از کتب از عبارت «بستانکاران» بهجای «حسابهای پرداختنی» استفاده میشود)
مقاله مرتبط: مفهوم اسناد تجاری (چک، سفته و برات)
اســناد پرداختنی
بدهیهایی را که مؤسسه بابت آن چک، ســفته یا برات تحویل طلبکاران داده است ، اسناد پرداختنی میگویند. چنانچه سررسید اسناد پرداختنی از تاریخ تنظیم ترازنامه یک سال یا کمتر باشد به عنوان اسناد پرداختنی کوتاه مدت و چنانچه سررسید آنها بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد پرداختنی بلند مدت طبقهبندی میشود.
وام پرداختنی
مبالغی را که مؤسسه از بانکها و مؤسسات اعتباری و یا سایر اشخاص دریافت کرده است و باید آن را، ظرف مهلت مشخصی به صورت اقساط یا یکجا بازپرداخت کند، وام پرداختنی میگویند.
پیش دریافت
هرگاه مؤسســه قبل از تحویــل دادن کالا یا ارائۀ خدمات به دیگران وجهی از آنهــا دریافت کند، به آن پیشدریافت میگویند.
سرمایه
حق مالی مالک یا مالکان یک مؤسسه نسبت به داراییهای آن، « سرمایه » نامیده میشود. در هر زمان با کسر کردن بدهیهای یک مؤسسه از داراییهای آن، مبلغ سرمایه به دست میآید.
ســرمایه مؤسســه عمدتاً ناشــی از آوردۀ نقدی و یا غیرنقدی مالک (یا مالکان) در زمان تشکیل مؤسسه و پس از آن است. آوردۀ نقدی مالک شــامل وجه نقدی اســت که مالک (یا مالکان) در مؤسسه سرمایه گذاری میکند و آورده غیر نقدی شامل داراییهایی غیر از وجهنقد است که مالک (یا مالکان) به عنوان سرمایه وارد مؤسسه مینماید.
سرمایهگذاری مجدد
اگر مالکان پس از تشکیل مؤسسه مبالغی را به صورت نقد و یا غیرنقد در مؤسسه سرمایه گذاری کنند، به آن سرمایهگذاری مجدد میگویند.
حساب
اطلاعات مربوط به هر کدام از عناصر معادلۀ اساسی حسابداری در یک «حساب» ثبت میشود. لذا حساب همانند ظرفی است که اطلاعات مربوط به هرکدام از داراییها، بدهیها و سرمایه در آن نگهداری میشود.
رویدادهای مالی
رویدادهای مالی، فعالیتهایی هســتند که اثر مالی داشــته باشــند. بهطور دقیقتر میتوان گفت رویدادهای مالی، رویدادهایی هستند که حداقل بر یکی از عناصر معادلۀ اساسی حسابداری (داراییها، بدهیها و سرمایه) تأثیر بگذارند. تأثیر رویدادهای مالی بر روی حسابها در اواخر این فصل به تفصیل تشریح میگردد.
ماهیت حسابها
از عناصر معادلۀ اساسی حسابداری، حسابهای مربوط به داراییها ماهیت بدهکار و حسابهای مربوط به بدهیها و سرمایه، ماهیت بستانکار دارند. حسابهای درآمد نیز از این نظر، مشابه حساب سرمایه، ماندۀ بستانکار و هزینهها برعکس حساب سرمایه، مانده بدهکار دارند.
اصطلاحات بیشتر در حسابداری
برای مطالعه بیشتر از اصطلاحات حسابداری، می‌توانید از منابع زیر استفاده کنید:
