مالیات بر درآمد حقوق یکی از مسائلی است که نبود علم و دانش کافی نسبت به آن، به شدت در بین کسب‌و‌کارهای کشور احساس می‌شود، به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا نوشته‌ای جامع و مناسب برای تمامی کسب‌و‌کارها منتشر کنیم و در آن به آموزش صحیح مباحث کلی مالیات بر درآمد حقوق بپردازیم و به نکاتی اشاره کنیم که با دانستن آن‌ها بتوانید از مشکلات حقوقی و مالیاتی به وجود آمده ناشی از فقدان دانش در این زمینه جلوگیری کنید.
مالیات بر درآمد حقوق
دنیای مالیات ها
مالیات در واقع انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت های اقتصادی است که نصیب دولت می‌گردد. زیرا ابزار و امکانات دستیابی به این درآمد و سود را دولت فراهم ساخته است.
درواقع با اجرای صحیح وعادلانه قوانین مالیاتی دولت مردم را به یک پس انداز اجباری سوق می‌دهد. امروزه در کلی ترین تعریف، مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که افراد جامعه به تناسب استفاده از این هزینه اجتماعی باید تقبل پرداخت آن را بنمایند.
یکی از نقش های اصلی مالیات بر درآمد تامین هزینه های دولت است، مالیات حقوق از عناصر مهم تشکیل دهنده مالیات بر درآمد است و از نظر حجم فعالیت اهمیت به سزایی دارد از آنجا که این درآمد از حقوق کارکنان کسر می‌گردد، منبع درآمد تقریبا مطمئنی است، این امر منجر به توزیع عادلانه درآمد که از بارزترین اهداف تئوری‌های مالیاتی است می‌شود.
مالیات بر حقوق از نظر حجم، ثبات، کارایی و سهولتی که در وصول دارد و همین طور ظرافتی که در منشا و تعلق واقعی آن مورد نظر است، از اهمیت بسزایی برخوردار است. وظیفه مهم اجرای صحیح قوانین مالیاتی کشور و وصول مالیات های مقرر به عهده وزارت امور اقتصادی و دارائی است.
مالیات در ایران کلا به دو دسته‌ی مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیر مستقیم تقسیم می‌شود.
مالیات و سال مالیاتی در حسابداری
مالیات مستقیم مالیاتی است که به صورت مستقیم از اشخاص حقیقی یا حقوقی دریافت می‌شود و پرداخت کننده‌ی آن مشخص است. مالیات مستقیم شامل دو بخش می‌شود:
1- مالیات بر دارایی 2- مالیات بر درآمد.
مالیات غیر مستقیم مالیاتی است که پرداخت کننده‌ی آن مشخص نیست و به طور غیر مستقیم از مصرف کننده‌ی کالا و خدمات دریافت می‌شود، مانند مالیات بر ارزش افزوده.
مالیات حقوق مربوط به دسته‌ی مالیات های مستقیم و بخش مالیات بر درآمد می‌باشد، مالیات حقوق نوعی مالیات تکلیفی است بدین معنا که شناسایی مبلغ و پرداخت مالیات حقوق پرسنل به عهده پرداخت کننده حقوق (کارفرما) است و پرسنل در قبال این امور وظیفه ای ندارند.
اشخاص حقیقی و حقوقی را بشناسید
تمام اشخاص کلا به دو دسته تقسیم می‌شوند:
دسته اول) اشخاص حقیقی دسته دوم) اشخاص حقوقی
تمام انسان‌های کره ی زمین به صورت تکی (فردی) اشخاص حقیقی هستند و حالا زمانی که همین انسان‌ها برای انجام فعالیتی اقدا به تاسیس مجموعه‌ای می‌کنند، به آن مجموعه‌ی تاسیس شده شخص حقوقی می‌گویند. شرکت‌ها، موسسات، انجمن‌ها، شهرداری‌ها، سازمان‌ها و بنگاه‌ها نمونه‌ای از اشخاص حقوقی هستند.
معنی کلمه کارگر را خوب درک کنید
کارگر کسی است که با هر شغل و سمتی در مقابل دریافت حقوق، برای کارفرما کار می‌کند. نتیجه گیری: پس اولا کارگر یک شخص است و دوما با هر عنوان شغلی و در هر جایی می‌تواند مشغول به کار باشد، به طور مثال یک کارگر می‌تواند پزشک، مهندس، پژوهشگر و یا استاد دانشگاه باشد.
آخرین فرصت یادگیری کلمه‌ی کارفرما
همه‌ی ما در زندگی برای اینکه بتوانیم درآمد داشته باشیم، مجبوریم یا کاری رو تاسیس کنیم یا اینکه بریم یه جایی برای یک شخصی کار کنیم پس با این حساب زمانی که ما شغلی را به وجود می‌آوریم و کاری را تاسیس کردیم، خودمون تبدیل به کارفرما می‌شویم و دیگران قرار است برای ما کار بکنند، اما وقتی برای شخصی دیگر کار کردیم، اون شخص کارفرمای ما می‌شود به همین سادگی.
نتیجه گیری: کارفرما یک شخصی است که هم می‌تواند حقیقی باشد و هم حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حقوق کار می‌کند.
یادگیری انواع مزایا = سهولت انجام محاسبات
مزایای مستمر: مزایای مستمر مواردی هستند که در چندین ماه متوالی همراه با حقوق اصلی به کارگران پرداخت می‌شود و معمولا در حکم حقوق افراد نیز ذکر می‌شوند.
برخی از مزایای مستمر عبارتند از:
- حق اولاد
- حق مسکن
- حق ایاب و ذهاب
- حق مسئولیت
- فوق‌العاده‌های بدی آب و هوا
- محرومیت از تسهیلات زندگی
- شرایط محیط کار
- نوبت کاری
- کشیک
- جذب و ...
مزایای غیر مستمر: مزایای غیر مستمر مواردی هستند که روال پرداخت ثابتی ندارند و ممکن است هر چند ماه یکبار به صورت موردی به کارگران پرداخت شود.
برخی از مزایای غیر مستمر عبارتند از:
- اضافه کاری
- پاداش آخر سال
- هزینه تهیه لباس
- هزینه‌های پرداختی بابت درمان و معالجه
- بهره‌وری
- خسارت اخراج
- فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل
- بازخرید خدمت
- بازدید مرخصی و ...
تقسیم‌بندی مزایا از نظر نوع پرداخت
مبنای تقسیم بندی در این مورد نوع پرداخت مزایا می‌باشد. با در نظر گرفتن این موضوع، مزایا به شرح زیر تقسیم بندی می‌شوند:
مزایای نقدی: مزایای نقدی مواردی هستند که به صورت نقد به افراد پرداخت می‌گردد و یا به حساب آنان واریز می‌شود این مزایا شامل کلیه مزایا از قبیل حق اولاد، حق ماموریت، طلب مرخصی و به طور کلی شامل همه مزایا به جز مزایای غیر نقدی می‌باشند.
مزایای غیرنقدی: مزایا غیر نقدی مزایایی هستند که به صورت غیر نقد به کارگران پرداخت می‌شود مانند ارزاق تحویلی در مناسبت‌های خاص مانند عید نوروز یا ماه رمضان، پوشاک، استفاده از مسکن یا خودرو.
کارمند اصلی و غیر اصلی: کلید یادگیری مالیات حقوق
در زمان استخدام، کارفرما موظف است نام و مشخصات و کد ملی کارمند جدید را در سامانه اطلاعات مالیات بر درآمد حقوق، در لیست حقوق بگیران وارد نماید، یکی از موارد مهمی که کارفرما باید مشخص کند این است که اعلام بکند که این کارمند اصلی شرکت است یا کارمند غیر اصلی، کارمند اصلی به کسی می‌گویند که درجای دیگر مشغول به کار نبوده باشد و کد ملی این شخص به عنوان کارمند اصلی در لیست حقوق بگیران جای دیگری وجود نداشته باشد، و اگر این کارمند به صورت پاره‌وقت و ساعتی یا به هر صورت دیگر علاوه بر کار اصلی خود در جای دیگری هم مشغول به کار بشود تحت عنوان کارمند غیر اصلی شناخته می‌شود.
اگر کد ملی یم شخص در یکجا به عنوان کارمند اصلی وارد شده باشد، تا خارج نشدن از آن کار و اعلام ترک کار توسط کارفرما در سامانه مالیات بر درآمد حقوق، این شخص در هیچ جای دیگری نمی‌تواند به عنوان کارمند اصلی در لیست حقوق کارمندان تعریف شود، هدف از تفکیک کارمندان به اصلی و غیر اصلی و شناسایی آنان این است که هر کارمند فقط یک بار بتواند از مزایای معافیت ماده 84 این قانون استفاده کند.
اشخاصی که هیچوقت مالیات از حقوقشان کم نمی‌شود
1- درآمد حقوق کارکنان شاغل در واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی مستقر در پارکهای علم و فناوری.
2- کارکنان شاغل در مناطق آزاد تجاری با رعایت مقررات ماده 13 قانون مناطق آزاد، معاف از مالیات است.
3- صد در صد حقوق و فوق‌العاده شغل و سایر فوق‌العاده‌ها اعم از مستمر و غیر مستمر جانبازان و آزادگان.
4- درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات.
5- روسا و اعضای ماموریت‌های سیاسی خارجی در ایران و روسا و اعضای هیات‌های نمایندگی فوق‌العاده دولت‌های خارجی نسبت به درآمد حقوقی دریافتی از دولت خودشان به شرط معامله متقابل و همچنین روسا و اعضای هیات‌های نمایندگی سازمان ملل متحد و موسسات تخصصی آن در ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و موسسات مزبور در صورتی که تابع دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند.
6- روسا و اعضای ماموریت‌های کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان موسسات فرهنگی دولت‌های خارجی نسبت درآمد حقوق دریافتی از دولت خوشان به شرط معامله متقابل.
7- کارشناس خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک‌های بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دولت‌های خارجی و یا موسسات بین‌المللی به ایران اعزام می‌شوند نسبت به حقوق دریافتی آنان از دولت خوشان یا موسسات بین‌المللی مذکور.
8- کارمندان محلی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت جمهوری اسلامی ایران درصورتی که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به شرط معامله متقابل.
چه درآمدی مشمول مالیات بر درآمد حقوق است؟
برای اینکه درآمدی مشمول مالیات بر درآمد حقوق شود، باید اولا شخص دریافت کننده‌ی حقوق حتما شخصی حقیقی باشد، دوما رابطه‌ی کارگر و کارفرمایی حاکم باشد، یعنی یک شخص حقیقی برای بدست آوردن درآمد مجبور باشد در زمان و روزهایی مشخص به سرکار برود و در آنجا با توجه به خواسته و دستور کارفرما به انجام کار بپردازد. این درآمد هم می‌تواند نقدی باشد و هم غیر نقد و یا حتی به صورت یک مزیت مانند حق سکونت یا استفاده از اتومبیل در قبال انجام کار باشد. ولی برای کارفرما تفاوتی ندارد که شخصی حقیقی باشد یا شخصی حقوقی.
مالیات حقوق اشخاص در ایران و خارج چگونه است؟
مالیات بر درآمد حقوق مربوط به اشخاص حقیقی می‌باشد که در ایران اشتغال دارند، پس اشخاص حقیقی اعم از ایرانی یا خارجی بابت درآمد حقوق در ایران، مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌باشند، در نتیجه اشخاص حقیقی که در خارج از ایران اشتغال داشته به شرط این که منبع پرداخت حقوق از طرف دولت جمهوری اسلامی ایران یا اشخاص مقیم ایران نباشد مشمول مالیات بر درآمد حقوق دولت ایران نخواهند بود.
تکلیف اشخاصی که از خارج کشور حقوق دریافت می‌کنند چیست؟
در مواردی که از اشخاص مقیم خارج که در ایران شعبه یا نمایندگی ندارند حقوق دریافت شود دریافت‌کنندگان حقوق مکلف‌اند تا پایان ماه بعد از تاریخ دریافت حقوق مالیات متعلق را طبق مقررات این فصل به اداره امور مالیاتی محل سکونت خود پرداخت و تا آخر تیر ماه سال بعد اظهارنامه مالیاتی مربوط به حقوق دریافتی خود را به اداره امور مالیاتی مزبور تسلیم نمایند.
در چه مواردی اتباع خارجی باید مفاصاحساب ارایه کنند؟
صدور پروانه خروج از کشور یا تمدید پروانه اقامت و یا اشتغال برای اتباع خارجه، به استثنای کسانی که طبق مقررات این قانون از پرداخت مالیات معاف می‌باشند، موکول به ارائه مفاصاحساب مالیاتی یا تعهد کتبی کارفرمای اشخاص حقوقی ایرانی طرف قرارداد با کارفرمای اتباع خارجی یا اشخاص حقوقی ثالث ایرانی است، در مواردی که پرداخت مالیات توسط کارفرما تعهد یا پرداخت می‌شود ممنوعیت خروج اتباع خارجی بابت بدهی مالیات مربوط به درآمد حاصل از قرارداد منتفی خواهد بود.
مبنا یا ماخذ محاسبه‌ی درآمد مشمول مالیات حقوق
کلیه حقوق و مزایای حقوق بگیر(اعم از مستمر یا غیر مستمر و نقدی یا غیر نقدی) مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌باشد، مبنای محاسبه‌ی درآمد مشمول مالیات بر درآمد حقوق، کل حقوق و مزایای مستمر و غیر مستمر، قبل از اعمال کسورات می‌باشد، بنابراین کسورات مختلف حقوق از قبیل حق بیمه، بازنشستگی، اقساط وام و مساعده تاثیری بر محاسبه مالیات بر درآمد حقوق ندارد، علی رغم عدم تاثیر کسورات در محاسبه مالیات، باید معافیت‌های مقرر را از درآمد مشمول مالیات کسر نمود.
روش محاسبه درآمد مشمول مالیات مزایای غیر نقدی
مزایای غیر نقدی مربوط به درآمد حقوق به سه مورد زیر تقسیم می‌شود:
1- مسکن (با اثاثیه و یا بدون اثاثیه)
2- اتومبیل اختصاصی (با راننده یا بدون راننده)
3- سایر مزایای غیر نقدی
الف) برای محاسبه درآمد مشمول مالیات مسکن با اثاثیه معادل بیست و پنج درصد(%25) و بدون اثاثیه بیست درصد(%20)، حقوق و مزایای مستمر نقدی را بدست می‌آوریم و سپس مبالغی که در ماه بابت استفاده از مزیت مسکن از حقوق کارمند کسر می‌شود را از آن کم می‌کنیم.
ب) برای محاسبه درآمد مشمول مالیات اتومبیل اختصاصی با راننده معادل ده درصد (%10) و بدون راننده معادل پنج درصد (%5)، حقوق و مزایای مستمر نقدی را به دست می‌آوریم و سپس مبالغی که در ماه بابت استفاده از مزیت اتومبیل از حقوق کارمند کسر می‌شود را ا آن کم می‌کنیم.
ج) سایر مزایای غیر نقدی معادل قیمت تمام شده برای پرداخت کننده حقوق.
نکات کلیدی:
نکته 1- مسکن و اتومبیل اختصاصی بر اساس حقوق و مزایای نقدی محاسبه می‌گردد.
نکته 2- سایر مزایای غیر نقدی مانند برنج، روغن و... معادل قیمت تمام شده برای پرداخت کننده حقوق محاسبه می‌گردد، اجناس غیر نقدی که به قیمت کمتر از ارزش روز خریداری شود در چنین حالتی، مبنای مورد محاسبه، قیمت روز نبوده، بلکه قیمت تمام شده برای کارفرما ملاک عمل خواهد بود.
مثال: فرض کنید یک کارمند با حقوق 40.000.000 ریال در ماه در شرکتی مشغول به کار است. یک مسکن بدون اثاثیه در اختیار این شخص است که هر ماه بابت آن 5.000.000 ریال از حقوق ایشان کسر می‌گردد. مطلوب است محاسبه درآمد مشمول مالیات مزایای غیر نقدی:
درآمد ناخالص مشمول مالیات مزایای غیرنقدی: 8.000.000 = 20% * 40.000.000 درآمد خالص مشمول مالیات مزایای غیر نقدی: 3.000.000 = 5.000.000 - 8.000.000
ماده 84 منطقه امن معافیت برای حقوق بگیران
میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق، هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص و در غالب یک بخشنامه اعلام می‌شود. سقف معافیت مالیاتی موضوع ماده 84 قانون مالیات‌های مستقیم در سال 1398 سالانه مبلغ سیصد و سی میلیون ریال (330.000.000) و ماهانه بیست و هفت میلیون و پانصد هزار ریال (27.500.000) تعیین گردیده است. معافیت سالانه موضوع ماده (84) ق.م.م در ارتباط با کلیه حقوق بگیران بوده و بنابر این معافیت مذکور به طور مساوی و برای تمام حقوق بگیران اعم از حقوق بگیران بخش دولتی و بخش خصوصی یکسان می‌باشد. معافیت مالیات حقوق طبق ماده 84 سالانه است، یعنی شخصی حقیقی به میزان کل معافیت ماده 84 برای یکسال می‌تواند استفاده نماید، در ادامه با ذکر دو مثال به تشریح این نکته می‌پردازیم.
مثال اول: اگر یک شخص در سال 98 در بازه زمانی 1398/01/01 تا 1398/03/31 مشغول کار بوده و ماهیانه 50.000.000 ریال حقوق دریافت می‌کرده است و در مابقی سال اشتغالی نداشته باشد، مطلوب است محاسبه مالیات حقوق با احتساب معافیت ماده 84:
درآمد مشمول مالیات فروردین ماه: 22.500.000 = 27.500.000 - 50.000.000
مالیات حقوق فروردین ماه: 2.250.000 = 10% * 22.500.000
درآمد مشمول مالیات اردیبهشت ماه: 22.500.000 = 27.500.000 - 50.000.000
مالیات حقوق اردیبهشت ماه: 2.250.000 = 10% * 22.500.000
درآمد مشمول مالیات خرداد ماه: 22.500.000 = 27.500.000 - 50.000.000
مالیات حقوق خرداد ماه: 2.250.000 = 10% * 22.500.000
تجزیه و تحلیل پایانی سال:
مجموع کل درآمد سال 98 --> 150.000.000 = 3 * 50.000.000
معافیت مالیات حقوق سال 98 --> 330.000.000
پس در پایان سال 98 متوجه می‌شویم کل درآمد سالیانه این شخص حقیقی از میزان معافیت سالانه ماده 84 کمتر بوده و مشمول مالیات حقوق نمی‌باشد، در اینجا میتوان با استفاده از الزامات ماده 87 که در ادامه توضیح داده خواهد شد نسبت به استرداد مالیات حقوق پرداختی اقدام کرد.
مثال دوم: با توجه به داده های ذیل میزان مالیات حقوق با احتساب معافیت ماده 84 یال 98 را حساب نمایید:
حقوق فروردین ماه: 20.000.000
حقوق اردیبهشت ماه: 35.000.000
حقوق خرداد ماه: 60.000.000
حقوق تیر ماه: 22.000.000
حقوق مرداد ماه: 40.000.000
این شخص از مرداد ماه تا پایان سال عدم اشتغال به کار داشته است.
درآمد مشمول مالیات فروردین ماه: صفر = 27.500.000 - 20.000.000
مالیات حقوق فروردین ماه: صفر میزان اعتبار معافیت مالیات حقوق فروردین ماه (که قابل تسری به ماه های دیگر تا پایان سال می‌باشد): 7.500.000 = 20.000.000 - 27.500.000
درآمد مشمول مالیات اردیبهشت ماه: 7.500.000 = 27.500.000 - 35.000.000
مالیات حقوق اردیبهشت ماه: صفر میزان اعتبار معافیت مالیات حقوق اردیبهشت ماه: صفر
0 = 7.500.000 - 7.500.000 (بستانکاری اعتبار معافیت فروردین ماه با توجه به افزایش حقوق اردیبهشت ماه استفاده شد)
درآمد مشمول مالیات خرداد ماه: 32.500.000 = 27.500.000 - 60.000.000
مالیات حقوق خرداد ماه: 3.250.000 = 10% * 32.500.000 میزان اعتبار معافیت مالیات خرداد ماه: صفر (عدم اعتبار معافیت خرداد ماه با توجه به مشمولیت مالیات حقوق)
درآمد مشمول مالیات خرداد ماه: صفر = 27.500.000 - 22.500.000
مالیات حقوق خرداد ماه = صفر
میزان اعتبار معافیت مالیات حقوق خرداد ماه: 5.500.000 = 22.000.000 - 27.500.000
تجزیه و تحلیل پایانی:
مجموع کل درآمد سال 98 --> 137.000.000
معافیت مالیات حقوق سال 98 --> 330.000.000
پس در اینجا هم مانند مثال قبل متوجه می‌شویم که، کل درآمد سالیانه این شخص از میزان معافیت سالانه ماده 84 کمتر بوده و مشمول مالیات حقوق نمی‌باشد، و میتوان نسبت به استرداد مالیات حقوق پرداختی اقدام کرد.
نکته 3- یک سیستم حقوق و دستمزد مطلوب باید همواره با استفاده از نرم‌افزارهای محاسباتی به مانند اکسل، حقوق و اقلام آن و میزان صحیح درآمد مشمول مالیات و اعتبار معافیت مالیاتی را محاسبه نماید، تا به پشتوانه آن بتواند به درستی نسبت به انجام تکالیف مالیاتی حقوق اقدام نماید.
با سیستم حقوق و دستمزد نرم‌افزار حسابداری لاندا آشنا شوید
نکته 4- معافیت ماده 84 به هر شخص برای یکسال، یک بار تعلق می‌گیرد، به طور مثال شخصی که در دو واحد اقتصادی مشغول به کار می‌باشد و حقوق دریافت می‌کند، تنها برای یک حقوق و یک واحد اقتصادی می‌تواند از مزایا معافیت ماده 84 استفاده نماید و برای واحد اقتصادی دوم مطابق با تبصره 1، ماده 86 به نرخ مقطوع 10% با توجه به الزامات آن تبصره که در ادامه توضیح داده خواهد شد نالیات حقوق محاسبه خواهد شد.
نرخ‌های پلکانی مالیات حقوق
به استناد ماده 85، نرخ مالیات بر درآمد حقوق کارکنان دولتی و غیر دولتی مازاد بر مبلغ مذکور در ماده (84) این قانون و تا هفت برابر آن مشمول مالیات سالانه ده درصد (10%) و نسبت به مازاد آن بیست درصد (20%) است.
نکات کلیدی:
نکته 1- نرخ مالیات بر درآمد حقوق مطابق با ماده 85 هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص و در غالب یک بخشنامه اعلام می‌شود، پس نرخ هایی که در اصل ماده 85 آمده است فقط برای سال 84 قابل اعمال می‌باشد (آخرین اصلاحات قانون مالیات های مستقیم برای تاریخ 1394/04/31 می‌باشد که در این تاریخ مذکور نرخ‌های ماده 85 به روز شده است و برای سال های بعد از نرخ هایی که در بخشنامه های مالیاتی اعلام شده است استفاده شود)
نکته 2- به استناد بخشنامه سال 98 نرخ مالیات بر درآمد کارکنان دولتی و غیر دولتی اعم از حقوق و مزایای فوق العاده و کارانه مازاد بر معافیت مذکور تا یک و نیم برابر آن مشمول مالیات سالانه ده درصد (10%) و نسبت به مازاد یک و نیم برابر تا دو و نیم برابر آن مشمول مالیات سالانه پانزده درصد (15%) و نسبت به مازاد دو و نیم برابر تا چهار برابر آن مشمول مالیات سالانه بیست درصد (20%) و نسبت به مازاد چهار برابر تا شش برابر مشمول مالیات بیست و پنج درصد (25%) و نسبت به مازاد شش برابر سی و پنج درصد (35%) می‌باشد.
مثال) با ذکر یک مثال نحوه استفاده از نرخ های پلکانی مالیاتی را برای محاسبه مالیات حقوق را تشریح می‌کنیم:
میزان حقوق شخصی در سال 98 ماهیانه به میزان 300.000.000 ریال است.
مطلوب است: الف- محاسبه درآمد مشمول مالیات ماهانه ب- محاسبه مالیات ماهانه با استفاده از نرخ های مقرر ماده 85
درآمد مشمول مالیات ماهانه: 272.500.000 = 27.500.000 - 300.000.000
پله معاف: 27.500.000
پله اول: 4.125.000 = 10% * 41.250.000
پله دوم: 4.125.000 = 15% * 27.500.000
پله سوم: 8.250.000 = 20% * 41.250.000
پله چهارم: 13.750.000 = 25% * 55.000.000
پله پنجم: 37.625.000 = 35% * 107.500.000
جمع کل مالیات بر درآمد حقوق: 67.875.000
تکالیف کارفرمایان در رابطه با مالیات حقوق چیست؟
به استناد ماده 86 پرداخت کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن مکلف اند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85) این قانون محاسبه و کسر و تا پایان ماه بعد (1) ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه های بعد فقط تغییرات را صورت دهند.
تبصره 1- در مورد پرداخت هایی که از طرف غیر از پرداخت کننده اصلی حقوق به اشخاص حقیقی، به عمل می‌آید، پرداخت کننندگان مکلف اند هنگام هر پرداخت، مالیات متعلق را با رعایت معافیت های قانونی مربوط به حقوق به جز معافیت موضوع ماده (84) این قانون، به نرخ مقطوع ده درصد (10%) محاسبه، کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد با فهرستی حاوی نام و نشانی دریافت کنندگان و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل، پرداخت کنند و در صورت تخلف، مسوول پرداخت مالیات و جریمه‌های متعلق خواهند بود.
تبصره 2- پرداخت‌های دانشگاه ها، مراکز و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که دارای مجوز از شورای گسترش آموزش عالی وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر موسسات آموزشی و پژوهشی قانونی دارای مجوز رسمی از وزارتین فوق الذکر می‌باشند، به اشخاص حقیقی اعم از کارکنان و غیر کارکنان خود در قالب حق التدریس، مشمول مالیات مقطوع به نرخ ده درصد (10%) و حق التحصیل، حق پژوهش و قراردادهای پژوهشی و تحقیقاتی مشمول مالیات مقطوع به نرخ پنج درصد (5%) با رعایت سایر احکام مقرر در تبصره خواهد بود.
تبصره 3- پرداخت هایی که کارفرمایان به اشخاص حقیقی غیر از کارکنان خود که مشمول پرداخت کسورات بازنشستگی یا بیمه نمی‌باشند، با عنوان حق المشاوره، حق حضور در جلسات، حق التدریس، حق التحقیق و حق پژوهش پرداخت می‌کنند، بدون رعایت معافیت موضوع ماده (84) این قانون مشمول مالیات مقطوع به نرخ ده درصد (10%) می‌باشد. کارفرمایان موظفند در موقع پرداخت یا تخصیص، مالیات متعلقه را کسر و ظرف مدت تعیین شده در ماده (86) این قانون با اعلام مشخصات دریافت کنندگان مطابق فرم نمونه اعلام شده توسط سازمان امور مالیاتی کشور به اداره امور مالیاتی پرداخت کنند و در صورت تخلف، مسوول پرداخت مالیات و جریمه‌های متعلق خواهند بود.
نکته 1- تمام پرداخت کنندگان حقوق هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن دو تکلیف قانونی (تا پایان ماه بعد) دارند:
1- تسلیم فهرست دریافت کنندگان حقوق به همراه میزان آن و نام و نشانی آن ها و ارائه تغییرات در ماه های بعد.
2- پرداخت مالیات متعلقه.
تکالیف قانونی فوق صرفا در زمان پرداخت نبوده، بلکه با تخصیص آن نیز تکالیف مربوطه برقرار می‌گردد.
*نکته2- فهرست حقوق و همچنین مالیات حقوق مربوطه بایستی به اداره امور مالیاتی محل پرداخت حقوق، تسلیم و پرداخت گردد. بر این اساس ارائه فهرست حقوق و پرداخت مالیات متعلقه به اداره امور مالیاتی مرکز قانونی اشخاص حقوقی، در حالتی که محل پرداخت حقوق مربوطه در شهرستان دیگری می‌باشد، صحیح نبوده و باید تکالیف فوق الذکر از طریق اداره امور مالیاتی محل پرداخت حقوق، انجام گیرد.
*نکته 3- تکلیف کارفرما در رابطه با کارمندان اصلی این است که از زمان تخصیص یا پرداخت حقوق تا پایان ماه بعد لیست حقوق را با محاسبه مالیات آن با اعمال معافیت های مقرر در این قانون مانند ماده 84 ارسال و مالیات آن را پرداخت نماید.
نکته 4- تکلیف کارفرما در رابطه با کارمندان غیر اصلی این است که از زمان تخصیص یا پرداخت حقوق تا پایان ماه بعد لیست حقوق را با محاسبه مالیات آن و با اعمال معافیت های مقرر در این قانون به غیر از ماده 84 ارسال و مالیات آن را با نرخ مقطوع 10% پرداخت نماید.
نکته 5- مالیات کارمندان غیر اصلی در دانشگاه ها، مراکز و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که دارای مجوزهای مربوطه هستند، اگر مربوط به پژوهش باشد، مقطوع 5% و اگر در غیر این صورت باشد مقطوع 10% محاسبه می‌شود.
نکته 6- مالیات هایی که به صورت مقطوع مطابق با تبصره ماده 86 پرداخت می‌شود به هیچ عنوان در صورت اشتباه یا اضافه پرداخت استرداد ندارد.
نکته 7- جمع بندی ماده 86: کارفرما در زمان پرداخت حقوق باید ببیند که کارمندش اصلی است یا غیر اصلی، اگر اصلی باشد که با اعمال تمام معافیت های حقوق از جماه ماده 84 محاسبه نموده و مالیات آن را کسر و تا پایان ماه بعد ضمن ارسال لیست حقوق، پرداخت می‌نماید.
اما اگر کارمند غیر اصلی باشد باید ببیند که آیا خود شرکت و کارفرما، دانشگاه یا مراکز آموزش عالی با مجوز است یا خیر، اگر دانشگاه بود تمام پرداخت های حقوق به عنوان حق پژوهش با نرخ 5% و در تمام موارد غیر از آن با نرخ 10% مقطوع محاسبه و تا پایان ماه بعد ضمن ارایه لیست در سامانه پرداخت شود و مورد آخر این که تمام کارگاه ها و واحدهای اقتصادی به غیر از دانشگاه ها، با هر فعالیتی موظف اند حقوق کارمندان غیر اصلی خود را با نرخ 10% مقطوع محاسبه و تا پایان ماه بعد ضمن ارایه لیست در سامانه پرداخت نمایند.
آیا افراد بازنشسته هم باید مالیات بدهند؟
وجوه پرداختی به افراد بازنشسته که از سازمان‌های مختلف حقوق بازنشستگی دریافت می‌نمایند و مجددا بطور تمام وقت یا نیمه وقت به عنوان حقوق بگیر با مراکز دیگر همکاری می‌نمایند همانند سایر حقوق بگیران بدون توجه به وضعیت بازنشستگی آنان پس از کسر معافیت‌های مقرر از جمله ماده 84 به شرط کارمند اصلی بودن و عدم استفاده از معافیت ماده 84 به دلیل داشتن درآمد حقوق از محل دیگر، مشمول مالیات بر درآمد حقوق بوده و مانند تمام کارمندان با اسم و مشخصات در لیست حقوق بیاید و مالیات کسر شده در موعد مقرر پرداخت گردد.
تکلیف مالیات حقوق در رابطه با قراردادهای پیمانکاری چیست؟
در مورد قراردادهای پیمانکاری با اشخاص حقیقی که مربوط به انجام کاری مشخص و در محدوده زمانی معین باشد، مطابق با ماده 86 اعمال نمی‌شود.
پرداخت‌ها و مزایایی که تمام آن معاف از مالیات است
1- وجوه پرداختی تحت عناوین مهد کودک، یارانه غذا، ایاب و ذهاب و بن کالا و ... به کارکنان دولتی معاف از مالیات بر درآمد حقوق است و این حکم شامل کارکنان غیر دولتی نمی‌باشد.
2- عائله مندی و حق اولاد کارمندان دولتی از پرداخت مالیات معاف است.
3- وجوه پرداختی کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آن‌ها مستقیما یا به وسیله حقوق بگیر به پزشک یا بیمارستان مشمول مالیات بر درآمد حقوق نبوده، اما باید از طریق اسناد و مدارک معتبر، اثبات گردد.
4- خانه های سازمانی که با توجه به قوانین و مقررات خاص در اختیار ماموران کشوری از قبیل استانداران و فرمانداران گذاشته می‌شود، مشمول مالیات بر درآمد نخواهند بود.
5- حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده.
6- هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل.
7- مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورد استفاده کارگران قرار می‌گیرد.
8- وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
9- دو هفتم حق بیمه سهم کارگر پرداختی به تامین اجتماعی.
نکات کلیدی:
نکته 1- در اصلاحی جدید قانون مالیات های مستقیم مورخ 1394/04/31، حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده، هر زمانی که به کارمند پرداخت شود از پرداخت مالیات بر درآمد حقوق معاف می‌باشد، اما تا قبل از این اصلاحیه فقط زمانی که حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده در پایان قرارداد و خاتمه کار پرداخت می‌شد از مالیات معاف می‌گردید و در بقیه موارد مالیات از آن گرفته می‌شد.
نکته 2- مبالغ پرداختی به حقوق بگیر بابت هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل از پرداخت مالیات بر درآمد حقوق معاف بوده، اما هزینه سفر برای موراد دیگر از قبیل، گردشگری، زیارتی و ... مشمول مالیات بر درآمد حقوق خواهد بود.
نکته 3- مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگرانی که عنوان شغلی آن‌ها هم کارگر است از پرداخت مالیات بر درآمد حقوق معاف می‌باشد، بر این اساس مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه و یا هر محل دیگری جهت استفاده سایر کارکنان (از قبیل مدیران، حسابداران و پرسنل اداری) مشمول مالیات بر درآمد حقوق می‌باشد.
نکته 4- کارفرمایان بیمه شدگان سازمان تامین اجتماعی می‌توانند صرفا با کسر دو هفتم از سهم حق بیمه پرداختی حقوق بگیران بیمه شده و همچنین کارفرمایان بیمه شدگان سازمان خدمات درمانی و سایر موسسات بیمه گر ایرانی نیز می‌توانند با کسر کل سهم حق بیمه پرداختی حقوق بگیران بیمه شده خود، از درآمد حقوق آنان و با قید میزان آن در فهرست‌های حقوق تسلیمی به اداره امور مالیاتی ذیربط مالیات متعلق را محاسبه نمایند و از این معافیت استفاده کنند.
نکته 5- هف درصد (7%) حق بیمه سهم بیمه شدگان تامین اجتماعی تشکیل شده از دو درصد (2%) بابت خدمات درمانی و (5%) بابت بازنشستگی و مبنای کسر دو درصد 2% حق بیمه سهم کارمند از درآمد مشمول مالیات حقوق، ماده 137 قانون مالیات‌های مستقیم و بخشنامه 211/4358/19418 مورخ 1383/11/01 می‌باشد.
نکته 6- چنانچه پرداخت کنندگان حقوق برای حقوق بگیران خود با موسسات بیمه ایرانی اقدام به انعقاد قرارداد بیمه عمر (به استثنای بیمه های عمر و پس انداز که قابل کسر نمی‌باشد) و بیمه های درمانی تکمیلی نموده و ماهیانه سهم حق بیمه مربوط به حقوق بگیر را از حقوق وی کسر و به موسسات بیمه پرداخت نمایند، در این صورت نیز مجاز هستند ضمن درج میزان حق بیمه پرداختی سهم حقوق بگیر در فهرست های حقوقی تسلیمی به اداره امور مالیاتی مربوط و ضمیمه نمودن گواهی موسسه بیمه به آن، نسبت به کسر حق بیمه پرداختی از درآمد مشمول مالیات حقوق آنان اقدام نمایند.
نکته 7- حق بیمه پرداختی بابت بیمه عمر افراد تحت تکفل، جزو معافیت‌ها نیست.
نکته 8- بر اساس اظهارنظر دفتر فنی سازمان مالیاتی، حق ماموریت از هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل تفکیک شده است از سوی دیگر تعریف مشخصی برای هر یک از این موارد در قوانین و مقررات وجود ندارد در این اظهارنظر حق ماموریت یا فوق‌العاده ماموریت مشمول مالیات قرار گرفته است اما هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت مربوط به شغل تا حدنصاب تعیین شده از سوی سازمان امور مالیاتی معاف از مالیات است. توجه نمایید برای ماموریت داخل کشور حدنصابی وجود ندارد اما بدیهی است باید عرف آن رعایت گردد (هزینه ایاب و ذهاب، غذا و خوراک و محل اقامت کارگر در طی ماموریت را میتوان به عنوان هزینه سفر در نظر گرفت).
پرداخت‌ها و مزایایی که بخشی از آن معاف از مالیات است
1- حقوق و مزایای نقدی به میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده (84)
2- عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعا معادل یک دوازدهم میزان معافیت مالیاتی موضوع ماده (84) این قانون.
3- مزایای غیرنقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم معافیت موضوع ماده (84) این قانون.
4- پنجاه درصد (50%) مالیات حقوق کارکنان شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته طبق فهرست سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور بخشوده می‌شود.
چگونه باید اضافه پرداختی مالیات حقوق را مسترد کرد؟
اضافه پرداختی بابت مالیات بر درآمد حقوق طبق مقررات این قانون مسترد خواهد شد مشروط به این که بعد از انقضای تیر ماه سال بعد تا آخر آن سال با درخواست کتبی حقوق بگیر از اداره امور مالیاتی محل سکونت مورد مطالبه قرار گیرد. اداره امور مالیاتی مذکور موظف است ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم درخواست رسیدگی های لازم را معمول و در صورت احراز اضافه پرداختی و نداشتن بدهی قطعی دیگر در آن اداره امور مالیاتی نسبت به استرداد اضافه پرداختی از محل وصولی‌های جاری اقدام کند.
در صورتی که درخواست کننده بدهی قطعی مالیاتی داشته باشد اضافه پرداختی به حساب بدهی مزبور منظور و مازاد مسترد خواهد شد.
جرائم مالیات بر درآمد حقوق
به استناد ماده 90 در مواردی که پرداخت کنندگان حقوق، مالیات متعلق را در موعد مقرر نپردازند یا کمتر از میزان واقعی پرداخت نمایند، اداره امور مالیاتی ذی صلاح مکلف است مالیات متعلق را به انضمام جرایم موضوع این قانون محاسبه و از پرداخت کنندگان حقوق که در حکم مودی می‌باشند به موجب برگ تشخیص با رعایت مهلت مقرر در ماده (157) این قانون مطالبه کند.
مالیات بر درآمد حقوق یکی از انواع مالیات های تکلیفی می‌باشد، لذا پرداخت کنندگان حقوق باید هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن، مالیات متعلقه را محاسبه و کسر و تا پایان ماه بعد به همراه فهرست مربوطه به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه های بعد فقط تغییرات را صورت دهند.
و در صورت عدم پرداخت مالیات متعلقه در موعد مقرر، اداره امور مالیاتی ذی صلاح می‌تواند مالیات متعلقه را به انضمام جرایم مربوطه از پرداخت کنندگان حقوق با رعایت مهلت مقرر در ماده 157 این قانون مطالبه نماید.
مطالبه مالیات بر درآمد حقوق و جرایم متعلقه باید ظرف مهلت زمانی مقرر در ماده 157 قانون مالیات‌های مستقیم انجام پذیرد، بر این اساس و با عنایت به ماده مذکور، مرور زمان مالیاتی در مورد مالیات بر درآمد حقوق، مانند سایر مالیات‌های بر درآمد، 5سال از تاریخ سر رسید پرداخت مالیات می‌باشد و پس از گذشتن 5 سال مذکور، مالیات متعلق قابل مطالبه نخواهد بود، مگر این که ظرف این مدت، درآمد مودی تعیین و برگ تشخیص مالیات صادر و حداکثر ظرف 3 ماه پس از تاریخ انقضای 5 سال مذکور برگ تشخیص صادر و به مودی ابلاغ شود.
بر اساس ماده (197) ق.م.م نسبت به اشخاصی که به شرح مقررات این قانون مکلف به تسلیم صورت یا فهرست یا قرارداد یا مشخصات راجع به مودی می‌باشند، در صورتی که از تسلیم آن‌ها در موعد مقرر خودداری و یا بر خلاف واقع تسلیم نمایند، جریمه متعلق در مورد حقوق عبارت خواهد بود از دو درصد (2%) حقوق پرداختی و در هر حال با مودی متضامنا مسوول جبران زیان وارده به دولت خواهد بود.
بر اساس ماده (199) ق.م.م هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد شد، مشمول جریمه‌ای معادل (10%) مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و دو و نیم درصد (2.5%) مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تاخیر از سر رسید پرداخت، خواهد بود.
چنانچه مالیات توسط دریافت کننده وجوه پرداخت شود، در این صورت جریمه دو و نیم درصد (2.5%) موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مودی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد.
به عبارت ساده تر، جرایم مالات حقوق را در دو حالت زیر میتوان بررسی کرد:
حالت اول- جریمه مربوط به عدم ارسال و خلاف واقع لیست حقوق: طبق ماده 197 ق.م.م، اگر مودی لیست حقوق و مزایای حقوق بگیران را در موعد مقرر به سامانه ارسال کند یا حتی در موعد مقرر اما خلاف واقع و اشتباه ارسال کند، 2% به ماخذ کل حقوق پرداختی جریمه می‌شود، این موعد مقرر تا پایان ماه بعد می‌باشد که اگر مودی حتی یک دقیقه بعد از موعد مقرر لیست را ارسال نماید مشمول جریمه می‌شود.
حالت دوم- جریمه عدم پرداخت مالیات حقوق: طبق ماده 199 ق.م.م، در صورت عدم پرداخت مالیات حقوق در موعد مقرر، مودی اولا یک جریمه، معادل 10% به ماخذ مالیات پرداخت نشده می‌شود و دوما تا زمان پرداخت مالیات حقوق از زمان موعد مقرر (سر رسید پرداخت) جریمه‌ای معادل 2.5% مالیات پرداخت نشده به ازای هر ماه خواهد شد.
