اصول حسابداری قواعدی کلی است که حسابداران آن را مبنای استفاده و اجرای کار در کلیه مراحل اجرای عملیات حسابداری مورد استفاده قرار میدهند.
همانطور که در مقاله قبلی، مفاهیم اساسی حسابداری و مفروضات حسابداری را به طور کامل توضیح دادیم، حال نوبت این است تا قواعد اصول حسابداری را بشناسیم.
اصول حسابداری
اصول حسابداری قواعدی کلی است که حسابداران آن را مبنای استفاده و اجرای کار در کلیه مراحل اجرای عملیات حسابداری مورد استفاده قرار میدهند. اصول حسابداری عبارت‌اند از:
- اصل بهای تمام شده،
- اصل تحقق درآمد،
- اصل تطابق هزینهها با درآمدها،
- اصل افشا.
1. اصل بهای تمام شده تاریخی
به موجب اصل بهای تمام شده تاریخی، تمام رویدادهای مالی به بهای تمام شده در تاریخ وقوع ثبت و در صورتهای مالی منعکس میشوند و چنانچه بعداً ارزش پولی آنها افزایش یابد، این افزایش شناسائی و ثبت نمیشود.
امکان دارد که مؤسسه گاه یکی از اقلام دارایی را به قیمتی بیش از آنچه باید باشد، خریداری کند اما همیشه فرض بر این است که در معامله قضاوت صحیح بکار رفته و مؤسسه نمی‌توانسته است دارایی یا خدمت را به قیمتی کمتر تحصیل کند. بهای تمام شده تاریخی مبلغی است که در ازای آن خریدار و فروشنده‌ای آگاه و مایل، در شرایط عادی یک دارایی را با پول مبادله می‌کنند. بهای تمام شده تاریخی دو نارسایی عمده دارد:
اول آن که ارزش داراییهای هر مؤسسه پس از گذشت مدتی نسبتا طولانی، تغییر می‌کند و به این ترتیب بهای تمام شده دوم آن که داراییهای یک مؤسسه معمولا در طول زمان تحصیل میشود و بهای تمام شده آن بر مبنای قیمت‌های زمان تحصیل است و قیمت‌ها معمولا با گذر زمان تغییر می‌یابد. بنابراین اقلامی که به عنوان دارایی باهم جمع و در ترازنامه یکجا ارائه میشوند، به علت تغییرات مقیاس اندازه‌گیری آنها نمی‌تواند به عنوان ارقامی که تفسیر دقیقی را ممکن میسازد تلقی شود. با وجود نارساییهای فوق معمولا مبلغ داراییها به بهای تمام شده تاریخی در زمان تحصیل دارایی در حسابها ثبت و گزارش میشوند.
بنابراین، به موجب اصل بهای تمام شده تاریخی، تمام رویدادهای مالی به بهای تمام شده در تاریخ وقوع ثبت و در صورتهای مالی منعکس میشوند و چنانچه بعدا ارزش پولی آنها افزایش یابد، این افزایش شناسائی و ثبت نمیشود.
2. اصل افشای حقایق
اصل افشا ایجاب می‌کند که کلیه واقعیتهای با اهمیت مربوط به رویدادها و فعالیتهای مالی مؤسسه به نحو مناسب و کامل افشا شود. براساس این اصل، باید تمامی اطلاعاتی که به نحوی میتواند در تصمیم‌گیری استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی تأثیرگذار باشد، افشا شود. افشای اطلاعات میتواند در متن صورتهای مالی یا یادداشتهای همراه آن صورت پذیرد.
به موجب اصل افشا، کلیه واقعیتهای با اهمیت مربوط به رویدادها و فعالیتهای مالی مؤسسه باید به نحو مناسب و کامل افشا شود.
3. اصل تحقق درآمد
بر اساس اصل تحقق، درآمدها بدون توجه به زمان دریافت وجه نقد مربوطه، در زمان تحقق شناسائی میشوند؛ معمولا زمانی درآمد را تحقق یافته فرض می‌کنند که فرایند کسب سود کامل یا حداقل قسمت اعظم آن کامل شده باشد. فرایند کسب سود عبارت از مجموعه‌ای از عملیات است که از خرید مواد اولیه و سایر عوامل تولید تا تبدیل آنها به کالای ساخته شده و نهایتا فروش محصولات و دریافت وجه آنها را دربر میگیرد. به عبارت دیگر فرایند کسب سود زمانی تکمیل شده است که چرخه عملیات واحد تجاری کامل شده یا حداقل قسمت اعظم آن کامل شده باشد.
بنابراین، بر اساس اصل تحقق، درآمدها بدون توجه به زمان دریافت وجه نقد مربوطه، در زمان تحقق شناسائی میشوند. معمولا زمانی درآمد را تحقق یافته فرض می‌کنند که فرایند کسب سود کامل شده باشد. فرایند کسب سود را به صورت زیر میتوان نشان داد:
همانطور که ملاحظه میشود، برای کسب سود عملیات زیادی باید انجام شود. لیکن معمولا اندیشمندان حسابداری اعتقاد دارند که سود را باید پس از طی مرحله فروش شناسائی کرد. زیرا در این مرحله است که فرایند کسب سود تقریبا کامل شده است و میتوان میزان درآمد را اندازه‌گیری کرد. لذا اغلب هنگام فروش محصول، فرایند کسب سود را تکمیل شده میدانند. بنابراین زمان تحقق درآمد را همان موقع فروش در نظر میگیرند. (البته بر این نظریه استثنائاتی وارد است)
4. اصل تطابق هزینهها با درآمدها
اصل تطابق هزینه با درآمد، به شناسائی و اندازه‌گیری درست سود هر دوره مالی توجه دارد. براساس این اصل، برای اندازه‌گیری سود هر دوره، باید هزینه‌های هر دوره را با درآمدهای همان دوره مقابله نمود. به عبارت دیگر، برای تعیین سود هر دوره، باید هزینه‌هایی که برای کسب درآمدهای همان دوره تحمیل شده‌اند را مشخص کرده و آنها را از درآمدها کسر نمائیم. بنابراین، به موجب اصل تطابق هرگاه درآمدی در صورت سود و زیان یک دوره منعکس میگردد، باید هزینه‌هایی که به آن درآمدها مربوط میشوند نیز در همان صورت سود و زیان منعکس گردند. بر اساس اصل تطابق، هزینه‌های انجام شده جهت ایجاد درآمد، باید به حساب دوره‌ای که درآمد در آن تحصیل گردیده منظور گردد.
بنابراین براساس اصل تطابق، برای اندازه‌گیری سود هر دوره، باید هزینه‌های هر دوره را با درآمدهای همان دوره مقابله نمود. لذا هزینه‌های انجام شده جهت ایجاد درآمد، باید به حساب دوره‌ای که درآمد در آن تحصیل گردیده منظور گردد.
