علاوه بر رعایت مفروضات و اصول حسابداری، اطلاعات منعکس در صورت‌های مالی هنگامی میتواند در تصمیم‌‌گیری استفاده کنندگان مؤثر و مفید واقع گردد که از ویژگی‌های کیفی خاصی برخوردار باشد.
مقدمه
علاوه بر رعایت مفروضات و اصول حسابداری که در مقالات قبلی بیان گردید، اطلاعات منعکس در صورت‌های مالی هنگامی میتواند در تصمیم‌‌گیری استفاده کنندگان مؤثر و مفید واقع گردد که از ویژگی‌های کیفی خاصی برخوردار باشد. مهمترین این ویژگیها و خصوصیات کیفی عبارتاند از:
- مربوط بودن
- قابلیت اعتماد یا قابلیت اتکا
- قابلیت مقایسه
در ادامه این بخش، ویژگی‌های مزبور تشریح میگردد.
1. مربوط بودن
به طور کلی میتوان گفت اطلاعاتی مربوط محسوب میشود که در تصمیم‌گیری‌ها مؤثر و نقش آن با اهمیت باشد. بنابراین مربوط بودن را میتوان تأثیرگذاری اطلاعات حسابداری بر تصمیمات استفاده کنندگان در مورد نتایج رویداد‌های گذشته و پیش‌بینی اثرات رویداد‌های فعلی و آتی یا تأیید یا تعدیل انتظارات قبلی، تعریف کرد. بنابراین، اطلاعاتی مربوط محسوب میشود که در تصمیم‌گیری‌ها مؤثر و نقش آن با اهمیت باشد.
2. قابلیت اعتماد یا قابلیت اتکا
برای اینکه اطلاعات مفید باشد، باید قابل اتکا باشد. اطلاعاتی قابل اتکاست که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه با اهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است یا به‌گونه‌ای معقول انتظار میرود بیان کند.
نتایج اندازه‌گیری‌های حسابداری هنگامی قابل اتکا است که به طور صادقانه معرف ارزش‌هایی باشد که انتظار میرود یا در نظر است ارائه کند. به طور کلی میتوان گفت اطلاعاتی که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه باشد، اطلاعات قابل اتکا میباشد.
بنابراین، اطلاعاتی قابل اتکاست که عاری از اشتباه و تمایالت جانبدارانه با اهمیت باشد و به طور صادقانه معرف آن چیزی باشد که مدعی بیان آن است.
3. قابلیت مقایسه
سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان، امکانات و فرصت‌های سرمایه‌گذاری و اعطای اعتبار گوناگونی دارند. تصمیمات آنان نیز گاهی بر مبنای مقایسه عملکرد واحد تجاری مورد نظر در طول زمان (چندین سال) و یا عملکرد چندین واحد تجاری برای دوره یا دوره‌های زمانی یکسان، اتخاذ میشود. این مقایسه‌ها هنگامی مفهوم خواهد بود که اطلاعات ارائه شده دارای کیفیت "قابلیت مقایسه" باشند. ویژگی "قابلیت مقایسه" مبتنی بر مفاهیم رعایت یکنواختی یا ثبات رویه و همسانی رویه‌‌ها میباشد.
بنابراین، اطلاعات حسابداری باید به نحوی باشد که امکان مقایسه عملکرد واحد تجاری برای سال‌های مختلف و همچنین مقایسه آن با سایر واحد‌های تجاری را فراهم نماید.
تضاد بین ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری
اطلاعات حسابداری هنگامی سودمند است و میتواند به استفاده کنندگان در تصمیم‌گیری‌ها کمک کند که از ویژگی‌های کیفی لازم برخوردار باشد. اما ملحوظ داشتن تمامی ویژگیها به طور یکجا در تهیه و ارائه کلیه اطلاعات حسابداری به دلیل تضاد بین این ویژگیها، عملا دشوار و گاه غیر ممکن است. لذا به منظور کاهش یا رفع اینگونه تضاد‌ها، ناگزیر باید به ویژگی‌هایی که برای تحقق هدف‌های حسابداری و گزارشگری مالی ضروری‌تر است، بهای بیشتر و ارجحیت داده شود و حتی در موارد لزوم، از برخی ویژگیها به نفع سایر ویژگیها صرف نظر گردد.
برای مثال اگر بخواهید اطلاعات مربوط به سود مؤسسه کاملا دقیق و صد در صد قابل اتکا باشد، باید صبر کنید تا تمام کالا‌ها به فروش برسد و تمام درآمد‌ها وصول شود. لیکن این امر ممکن است سال‌ها به طول انجامد. از طرف دیگر اگر بخواهید اطلاعات مربوط باشد، باید آن‌ها را هر چه سریعتر در قالب گزارشات مالی به استفاده کنندگان ارائه نمائید. لذا در اینجا بین ویژگی قابلیت اتکا و مربوط بودن تضاد وجود دارد.
استانداردهای حسابداری
مفروضات و اصول حسابداری یک سری مفاهیم کلی هستند که بکار‌گیری صحیح آن‌ها مستلزم تدوین ضوابط اجرائی است که راهنمای بکار‌گیری آن‌ها در عمل باشد. این ضوابط عملی و اجرائی همان استانداردهای حسابداری هستند. بنابراین استانداردهای حسابداری ضوابط شناسائی و اندازهگیری دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، درآمد‌ها و هزینه‌ها را مشخص می‌کند. از آنجا که استانداردهای حسابداری دارای آثار و تبعات اقتصادی است، معمولا توسط مراجع مربوط و مسئولی تدوین میشود که پاسخگوی عواقب عملکرد خود باشند. در غالب کشور‌ها تدوین استانداردهای حسابداری تحت نظر دولت صورت میگیرد. مثلا در آمریکا کمیسیون بورس و اوراق بهادار مسئول تدوین استانداردهای حسابداری است که این امر را به عهده کمیته‌‌هایی که زیر نظر انجمن حسابداران رسمی آمریکا فعالیت می کنند گذارده است.
در ایران براساس بند 4 تبصره 2 قانون تشکیل سازمان حسابرسی و ماده 6 اساسنامه سازمان حسابرسی، وظیفه تدوین و تعمیم اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی به این سازمان محول شده است. همچنین بر اساس بند " ز" ماده 7 اساسنامه قانونی سازمان حسابرسی "مرجع تخصصی و رسمی تدوین اصول و ضوابط حسابداری و حسابرسی در سطح کشور سازمان است و گزارش‌های حسابرسی و صورت‌های مالی که در تنظیم آن‌ها اصول و ضوابط تعیین شده از طرف سازمان رعایت نشده باشد در هیچ یک از مراجع دولتی قابل استفاده نخواهد بود."
در سال 1371 کمیته تدوین رهنمود‌های حسابداری در سازمان حسابرسی مأمور شد تا استانداردهای حسابداری ایران را تدوین کند. پیرو این موضوع و در راستای ایفای وظایف قانونی سازمان حسابرسی، کمیته مزبور طی سال‌های 1373 و 1375 تعداد 14 بیانیه رهنمود حسابداری را جهت نظرخواهی در اختیار عموم قرار داد. سپس این کمیته به کمیته تدوین استانداردهای حسابداری تغییر نام داد و نهایتا استانداردهای حسابداری شماره 1 تا 22 را منتشر نمود که برای صورت‌های مالی که شروع دوره آن‌ها از ابتدای سال 1380 بود لازم‌الاجراء گردید. نهایتا تا سال 1386 ضمن تجدید نظر در استانداردهای منتشر شده قبلی و تدوین چند استاندارد جدید، تعداد استانداردهای حسابداری منتشر شده سازمان به 29 استاندارد رسید.
به علاوه در این راستا، علاوه بر آیین رفتار حرفه‌ای (که در نشریه شماره 123 منتشر شده) مجموعه‌ای از استانداردهای حسابرسی نیز تدوین گردیده که از ابتدای سال 1378 لازم‌الاجراء گردیده است.
بنابراین، استانداردهای حسابداری ضوابط شناسایی و اندازهگیری دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، درآمد‌ها و هزینه‌ها که به صورت کلی در مفروضات و اصول حسابداری بیان گردیده است را به صورت جزئی‌تر تشریح مینماید.
آشنایی با استانداردهای حسابداری
همچنین می‌توانید استانداردهای حسابداری را در دیگر مقالات ما، مطالعه نمایید.
