میثاق‌ها یا اصول محدود کننده کاربرد مفروضات و اصول حسابداری را در چارچوب خاصی محدود میسازند. میثاق‌ها یا اصول محدود کننده اثر تعدیل کننده بر حسابداری و گزارشگری مالی دارند.
همانطور که در مقاله قبلی، مفاهیم اساسی حسابداری (اصول حسابداری) را به طور کامل توضیح دادیم، حال نوبت این است تا میثاق‌ها یا اصول محدودکننده در مفروضات و اصول حسابداری را بشناسیم.
میثاق‌ها یا اصول محدود کننده
میثاق‌ها یا اصول محدود کننده کاربرد مفروضات و اصول حسابداری را در چارچوب خاصی محدود میسازند. میثاق‌ها یا اصول محدود کننده اثر تعدیل کننده بر حسابداری و گزارشگری مالی دارند و عبارت‌اند از:
- اصل فزونی منافع بر مخارج
- اصل اهمیت
- اصل محافظه کاری
- اصل خصوصیات صنعت.
1 ـ فزونی منافع بر مخارج
هدف گزارشگری مالی فراهم کردن اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری است. اما مخارج تهیه این اطلاعات نباید بر منافع آن فزونی یابد. به عبارت دیگر فراهم کردن اطلاعات حسابداری باید مقرون به صرفه باشد. البته تعیین منافع و مخارج تهیه اطلاعات حسابداری تا حدودی یک امر ذهنی است و سنجش و اندازه‌گیری دقیق آن‌ها به سادگی میسر نمی‌باشد.
بنابراین، براساس اصل فزونی منافع بر مخارج، مخارج تهیه اطلاعات حسابداری نباید بر منافع آن فزونی یابد.
2 ـ اصل اهمیت
به موجب اصل اهمیت، در مورد مبالغ و اقلامی که بنابر وضعیت، محیط و عملکرد مؤسسه، جزئی و ناچیز محسوب میشوند، میتوان از اعمال دقیق اصول حسابداری خودداری کرد. البته لازم به یادآوری است که اصل اهمیت هرگز به معنی عدم ثبت اقلام جزئی و کم اهمیت نیست. مثلا یک مدادتراش رومیزی که بیشتر از یک سال عمر مفید دارد را به لحاظ نظری باید موقع خرید به عنوان دارایی ثبت نمود و هرساله مبلغی از آن را مستهلک کرد. اما به موجب اصل اهمیت میتوان موقع خرید مدادتراش، کل بهای تمام شده آن را به عنوان هزینه ثبت نمود.
بنابراین، به موجب اصل اهمیت، در مورد مبالغ و اقلامی که بنابر وضعیت، محیط و عملکرد مؤسسه، جزئی و ناچیز محسوب میشوند، میتوان از اعمال دقیق اصول حسابداری خودداری کرد.
3 ـ اصل محافظه کاری
محافظه کاری به این معنی است که در شرایط ابهام، اعمال قضاوت برای انجام برآورد باید به نحوی صورت گیرد که درآمد‌ها یا دارایی‌ها بیشتر از واقع و هزینه‌ها یا بدهی‌ها کمتر از واقع ارائه نشود. اصل محافظه کاری بدین معنی نیست که درآمد یا دارایی کمتر از واقع و هزینه بیشتر از واقع شناسائی و ثبت گردد. بلکه به موجب اصل محافظه کاری، در شرایطی که ناچار از برآورد هستیم باید برآورد‌ها با احتیاط انجام شود تا خوش بینی غیر واقع بینانه بر گزارشات مالی حاکم نگردد. برای مثال در موقع برآورد هزینه استهلاک، اگر پیش‌بینی میشود که هزینه استهلاک دارایی بین 42 تا 46 میلیون ریال در سال است، باید مبلغ 46 میلیون ریال ملاک قرار گیرد و اگر ارزش درآمد ارائه خدمات بین 25 تا 27 میلیون ریال برآورد میشود، باید مبلغ 5 میلیون ریال ملاک ثبت قرار گیرد. بدیهی است چنانچه قطعا بدانیم هزینه استهلاک دارایی 42 میلیون ریال است حتما باید 2 میلیون ریال را به عنوان هزینه استهلاک ثبت نمائیم. همینطور است برای درآمد ارائه خدمات که اگر مبلغ آن به طور قطع 27 میلیون ریال باشد، باید مبلغ 27 میلیون ریال ملاک ثبت قرار گیرد. بنابراین فقط در شرایط ابهام که ناچار از برآورد هستیم اصل محافظه کاری کاربرد دارد. اصل محافظه کاری بدین منظور مطرح شده است که برای استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی امید واهی ایجاد ننماید.
بنابراین، محافظه کاری به این معنی است که در شرایط ابهام، اعمال قضاوت برای انجام برآورد باید به نحوی صورت گیرد که درآمد‌ها یا دارایی‌ها بیشتر از واقع و هزینه‌ها یا بدهی‌ها کمتر از واقع ارائه نشود.
4 ـ خصوصیات صنعت
خصوصیات و رویه‌های عملکرد در صنایع مختلف، ممکن است استثنائات خاصی را در مورد بکارگیری اصول و رویه‌های حسابداری توجیه کند. مثلا شرکت‌های پیمانکاری، بیمه، صنایع استخراجی، دامپروری و کشاورزی از صنایعی هستند که دارای شرایط ویژه مربوط به خود میباشند و به منظور تهیه اطلاعات سودمندتر میتوان روش‌های حسابداری خاصی برای آن‌ها در نظر گرفت.
بنابراین، به موجب اصل خصوصیات صنعت، برای صنایعی که دارای شرایط ویژه میباشند، به منظور تهیه اطلاعات سودمندتر میتوان روش‌های حسابداری خاصی در نظر گرفت.
