هزینه استهلاک دارایی چیست؟ چگونه محاسبه میشود؟

هدف اصلی استهلاک در حسابداری کمک برای محاسبه و اندازه گیری سود واقعی و در صورت لزوم به حساب گرفتن کاهش در سودمندی دارایی می باشد، با مطالعه این مقاله با مفهوم و انواع استهلاک آشنا شوید و نحوه محاسبه آن را با فرمول از صفر تا صد با مثال فرا بگیرید.

انتخاب روش محاسبه استهلاک

همانطور که در مقاله قبلی معنا و دلیل محاسبه استهلاک را توضیح دادیم، در این مقاله با روش‌های محاسبه استهلاک آشنا خواهیم شد. انتخاب روش محاسبه استهلاک بر اساس استانداردهای حسابداری امری قضاوتی است؛ ولی طبق قوانین مالیاتی، انتخاب روش استهلاک، از اختیار مدیران خارج است و محدودیت ایجاد میکند. بنابراین برای افشای خط مشی و عملکرد واقعی مدیران مؤسسه‌های تجاری است.

مقاله مرتبط: استانداردهای حسابداری 

سه روش محاسبه استهلاک

محاسبه استهلاک، روشهای متفاوتی دارد که شاخص‌ترین آنها عبارت است از:

• روش خط مستقیم
• محاسبه استهلاک به صورت نزولی
• استهلاک بر اساس کارکرد

1. روش خط مستقیم

محاسبه استهلاک بر اساس خط مستقیم بر این فرض استوار است که با گذشت زمان، ارزش دارایی کاسته میشود و استهلاک، ناشی از گذشت زمان است و ارتباطی به کارکرد و استفاده از دارایی ندارد. این روش، ساده‌ترین روش محاسبه استهلاک است و مبلغ آن برای همه دوره‌های عمر مفید دارایی مساوی و یکسان است، به عبارت دیگر در این روش، استهلاک دارایی ثابت به نسبت مساوی بین سالهای عمر مفید آن تخصیص مییابد.

برای محاسبه استهلاک براساس روش خط مستقیم از عوامل زیر استفاده میشود:

• قیمت تمام شده
• ارزش اسقاط
• عمر مفید

با توجه به عوامل فوق، فرمول محاسبه استهلاک در این روش عبارت است از:

تذکر: برای محاسبه استهلاک در روش خط مستقیم، علاوه بر عمر مفید، میتوان از یک نرخ سالانه استفاده کرد، در این حالت درصورت یکسان بودن زمان استفاده، نتایج نیز یکسان خواهد بود و بهای تمام شده دارایی قابل استهلاک با نرخ ثابتی طی عمر مفید آن کاهش می‌یابد، این نرخ به صورت زیر محاسبه میشود:

استهلاک بر اساس نرخ ثابت در روش خط مستقیم به صورت زیر قابل محاسبه است :

آموزش تابع SLN (استهلاک به روش خط مستقیم) در Microsoft Excel

2. محاسبه استهلاک به صورت نزولی (کاهش‌پذیر)

در روش نزولی فرض بر این است که دارایی ثابت در سال‌های اول عمر مفید خود منافع بیشتری نسبت به سال‌های آخر ارائه میکند، بنابراین بازده دارایی نو بیش از دارایی کهنه میباشد. درنتیجه هر سال که از عمر مفید دارایی می گذرد، هزینه استهالک آن نسبت به سال قبل کاهش می یابد.

برای محاسبه استهلاک به صورت نزولی از روشهای زیر استفاده میکنند:

الف) روش درصدی از ارزش دفتری (مانده نزولی)

برای محاسبه استهلاک به روش مانده نزولی، نرخ ثابتی در طی سال‌های عمر مفید دارایی ثابت، در ارزش دفتری آن (بهای تمام شده منهای مانده استهلاک انباشته) ضرب میشود. این روش در قانون مالیاتهای مستقیم ایران به رسمیت شناخته شده است.

اطلاعات لازم برای محاسبه استهلاک براساس روش مانده نزولی به همراه فرمول آن به صورت زیر است:

• قیمت تمام شده
• عمر مفید دارایی
• نرخ استهلاک سالانه

تذکر: در روش درصدی از ارزش دفتری، هنگامی‌که مانده ارزش دفتری دارایی به کمتر از 5 درصد بهای تمام شده دارایی برسد، کل مانده ارزش دفتری در سال بعد یکجا قابل استهلاک است.

ب) روش نزولی با نرخ مضاعف

یکی دیگر از روشهای کاهش پذیر، روش مانده نزولی با نرخ مضاعف است. در این روش نیز مانند روش مانده نزولی برای محاسبه هزینه استهلاک هر سال، یک نرخ ثابت در ارزش دفتری دارایی ثابت ضرب میشود. برای محاسبه نرخ استهلاک به روش نزولی مضاعف عدد 2 بر عمر مفید دارایی ثابت تقسیم میشود، این نرخ معادل دو برابر نرخ استهلاک به روش خط مستقیم است. به طور مثال اگر عمر مفید دارایی 8 سال باشد، محاسبه نرخ مضاعف به صورت زیر است:

پس از محاسبه نرخ مضاعف، استهلاک سالانه دارایی براساس رابطه زیر قابل محاسبه است:

ج) روش مجموع سنوات

در روش مجموع سنوات برای محاسبه استهلاک، مبلغ استهلاک‌پذیر دارایی در کسری که طی عمر مفید هر ساله کاهش مییابد، ضرب میشود. درنتیجه استهلاک هر سال نسبت به سال قبل کاهش مییابد. برای محاسبه کسر مذکور از فرمولهای زیر استفاده میشود:

مخرج کسر از رابطه n * n+1 ÷ 2 و صورت کسر از رابطه n -k + 1 محاسبه میشود که در آن n سالهای عمر مفید و k سالهای محاسبه استهلاک میباشد.

استهلاک دارایی‌های ثابت به روش مجموع سنوات ازطریق رابطه زیر محاسبه میشود:

3. استهلاک بر اساس کارکرد

محاسبه استهلاک در روش کارکرد، فرض بر این است که استهلاک دارایی براساس مقدار محصول تولید شده، ساعات کارکرد و یا مسافتی که طی میکند محاسبه میشود. در این روش، عمر مفید براساس میزان کارکرد مورد انتظار از دارایی محاسبه میگردد و سپس هزینه استهلاک سالانه براساس کارکرد واقعی ثبت میشود، معمولا از این روش برای ماشین‌آلات، کامیون و هواپیما استفاده میشود.

کاربرد استهلاک براساس کارکرد، زمانی نتیجه مطلوب دارد که:

• توان قدرت و میزان فعالیت یک دارایی را در طول عمر مفید آن با دقت برآورد کرد
• میزان فعالیت واقعی دارایی ثابت قابل اندازه‌گیری باشد
• کهنگی و نایابی ناشی از پیشرفت‌های فناوری عامل مهمی‌در استهلاک نباشد

برای محاسبه استهلاک براساس کارکرد میتوان از روشهای زیر استفاده کرد:

الف) روش ساعات کارکرد

در این روش استهلاک دارایی برحسب ساعات کارکرد واقعی آن محاسبه میگردد. برای مثال ماشین‌آلاتی که در یک کارخانه، روزانه فقط در یک نوبت 8 ساعته کار می‌کند، دیرتر از ماشین‌آلاتی که در دو نوبت 8 ساعته کار میکنند، فرسوده میشود و میتوان گفت هزینه استهلاک ماشین‌آلات دوم بیشتر خواهد بود.

مراحل محاسبه استهلاک بر اساس ساعات کارکرد

استهلاک هر ساعت کارکرد:

استهلاک دارایی در سال مورد نظر:

ب) روش میزان تولید

دراین روش که بیشتر در مؤسسات تولیدی کاربرد دارد، عمر مفید دارایی ثابت بر اساس مقدار تولید برآوردی تعیین میگردد.

مراحل محاسبه استهلاک براساس میزان تولید

استهلاک هر واحد تولید:

استهلاک دارایی در سال مورد نظر:

هزینه استهلاک هر دوره برحسب میزان تولید تغییر پیدا می کند. در این روش، مبلغی که بابت استهلاک به هر واحد محصول تعلق می‌گیرد، ثابت است.

مثال:

شرکت آبادان در تاریخ 1395/09/18 یک دستگاه ماشین بافندگی به ارزش 76,000,000 ریال خریداری مود، اگر ارزش اسقاط آن 6,000,000 ریال و در طی عمر مفید خود قادر باشد معادل 800,000 متر ریال و در طی عمر مفید خود قادر باشد معادل 12,000 متر پارچه تولید کرده است. مطلوب است: محاسبه و ثبت استهلاک در پایان سال 1395